Staza rječitosti, govor 159.
Hvaljenje Boga. Veličina Boga. Dio govora istog o uzdanju i svijesti o Bogu. Primjer Vjerovjesnika Časnog. Primjer Musaa. Primjer Davuda. Primjer Isaa. Slijeđenje primjera Vjerovjesnika Časnog. Primjer njega samog.
Odredba je Njegova presuda i mudrost. Zadovoljstvo je Njegovo sigurnost i milost. On sudi znanjem i oprašta blagošću.
O Bože moj, hvala Ti za ono što uzimaš i daješ i za ono od čega Ti liječiš i čime iskušavaš – hvalom kojom si Ti najzadovoljniji, koju najviše voliš i koja je najbolja u Tebe, hvalom koja ispunjava sve što si stvorio i dopire tamo gdje želiš, hvalom koja nije skrivena od Tebe i koja ne prestaje, hvalom čije se trajanje ne prekida i čija snaga ne iščezava.
Mi ne znamo zbilju veličine Tvoje, osim što znamo da si Ti zaista Vječno Živi, Samoodržavajući i Sveodržavajući. Ne obuzima Te ni snenost, ni san, mišljenje se ne proteže do Tebe i pogled Te ne doseže. Ti obuhvaćaš poglede, brojiš djela i ščepavaš za kike i noge. Vidimo stvaranje Tvoje, ushićujemo se moći Tvojom i opisujemo ga kao veličinu vlasti Tvoje. A ono što je od nas skriveno, do čega pogledi naši ne dosežu, umovi naši ne dopiru, te između čega i nas su stavljeni zastori nepoznatog – još je veće.
Onome koji oslobodi srce svoje i napreže mišljenje svoje da bi spoznao kako si Ti postavio prijestolje Svoje, kako si Ti stvorio stvorove Svoje, kako si Ti postavio zrak u nebesa Svoja i rasprostro zemlju Svoju po valima vodenim – pogled njegov će se vratiti umoran, razum njegov zasjenjen, uši njegove napete i misao njegova smušena.
On tvrdi, u skladu s mišljenjem svojim, da se uzda u Boga. Tako mi Boga Velikog, laže. Šta je s njim, pa se to njegovo uzdanje ne razaznaje u djelu njegovu, jer se uzdanje svakog onoga koji se uzda prepoznaje u djelu njegovu. Svako uzdanje, osim uzdanje u Boga Uzvišenog – obmana je. Svaki strah je prepoznatljiv, a samo strah od Boga dolazi uvijek iznova.
On se velikome nada od Boga, a malom se nada od ljudi. Ali on ljudima daje ono što ne daje Gospodaru. Zašto se Bogu – uzvišena je hvala Njegova! – čini manje od onoga što se čini robovima Njegovim? Da li se plašiš da budeš u uzdanju svome u Njega lažov? Ili Ga ne smatraš središtem uzdanja svoga?! Isto tako, ako se čovjek plaši nekoga od robova Njegovih, iz straha mu daje ono što ne daje Gospodaru svome.
Tako je strah svoj od ljudi učinio zbiljom, a strah svoj od Stvoritelja njihova učinio odgodom običnom i obećanjem. Isto je s onima u čijim je očima svijet ovaj velik i u čijem srcu je položaj njegov golem. On ga uzdiže iznad Boga Uzvišenog, pa se samo njemu priklanja i postaje mu rob.
Doista, u Poslaniku Božijem – mir i blagoslovi Božiji neka su na nj i na porodicu njegovu! – dovoljan ti je primjer i dokaz za preziranje svijeta ovog i nedostataka njegovih pred mnoštvom sramota i zala njegovih. Jer, strane njegove bijahu ustegnute za nj, a rastrte za druge. Bio je lišen dojenja njegova i odvraćan od ukrasa njegovih.
Ako hoćeš, navest ću ti, kao drugo, primjer Musaa – Allah ga blagoslovio i mir spustio na nj! – s kojim je Allah govorio, kada je rekao:
“Gospodaru moj, potrebna su mi dobra koja mi spuštaš!”
Boga mi, on ga je molio samo za kruh svagdanji, jer je običavao jesti bilje sa zemlje. Zelenilo bilja se ogledalo na koži tanahnoj trbuha njegova, u mršavosti njegovoj i sićušnosti mišića.
Ako želiš, mogu ti navesti Davuda – Allah ga blagoslovio! – kao treći primjer. On je prenositelj pjesama zanosnih o slavi Božijoj i kazivatelj među stanovnicima Dženneta. Rukom je svojom pravio košare od lišća palme hurmonosne, a zatim bi upitao družinu svoju: “Ko će mi od vas pomoći da ih prodam?” Hranio se kruhom ječmenim od novca dobivenog za košare.
Ako želiš, govorit ću ti o Isau, sinu Merjeminu – mir neka je s njima! On je koristio kamen za jastuk svoj, oblačio odjeću grubo izrađenu i jeo hranu sirovu. Začin njegov bijaše glad. Svjetiljka njegova u noći bijaše Mjesec. Staništa njegova zimi bijahu naprosto prostranstva zemaljska prema istoku i prema zapadu. Plodovi njegovi i bilje mirisno bijahu samo ono što raste iz zemlje za životinje. Nije imao žene da bi ga iskušavala, niti djeteta da bi ga žalostilo, niti imetka da bi ga privlačio, niti pohlepe da bi ga ponižavala. Dvije noge njegove bijahu prenositelj njegov, a dvije ruke njegove bijahu sluga njegov.
Zato, slijedi Vjerovjesnika svoga, čistog i krjeposnog – neka Allah blagoslovi i njega i potomke njegove! U njemu je primjer za onoga koji se ugleda i utjeha za onoga koji utjehu traži. A najdraži od ljudi Bogu jest onaj koji se ugleda na Vjerovjesnika Njegova i koji korača stopama njegovim. Grickao je svijet ovaj samo krajičcima zuba svojih i nije mu uputio nijedan pogled potpun. Od svih ljudi na svijetu bijaše najmanje sit i trbuha najpraznijeg. Svijet mu je ovaj bio ponuđen, ali ga odbi prihvatiti. Kada bi doznao da Allah Uzvišeni nešto mrzi i on bi to mrzio, da Allah nešto drži niskim i on bi to držao niskim, da Allah nešto drži malim i on bi to držao malim. Ako volimo ono što Allah i Poslanik Njegov mrze i smatramo velikim ono što Allah i Poslanik Njegov smatraju malim, to je dovoljno odjeljivanje od Boga i kršenje zapovijedi Njegovih.
Poslanik – mir i blagoslovi Božiji neka su na nj i na potomke njegove! -običavao je jesti na zemlji i sjediti poput roba. On rukom svojom popravljaše sandale svoje, krpaše odjeću svoju, jahaše magare neosedlano i običavaše staviti nekog iza sebe. Jednom je ugledao zavjesu s likovima na vratima sobe svoje pa je rekao jednoj od žena svojih: “Makni mi je ispred očiju jer, zaista, kada je gledam, sjećam se svijeta ovoga i primamljivih ukrasa njegovih.” Tako je odvratio srce svoje od svijeta ovoga i izbrisao spomen njegov u misli svojoj. Volio je da mu ukrasi svijeta ovog ne budu pred očima, tako da ne bi uzimao od njih odjeću raskošnu, da ne bi smatrao svijet ovaj mjestom boravljenja trajnog i da ne bi gajio nadu da će u njemu stalno ostati. Zato ga je odstranio iz misli svoje, udaljio iz srca svoga i sklonio od pogleda svoga. Tako, kada neko nešto mrzi, mrzi gledanje i spominjanje toga pred sobom.
Doista, postoji u Poslanika Božijeg – neka Allah blagoslovi njega i potomke njegove! – sve što će vas obavijestiti o stranama lošim svijeta ovoga i nedostacima njegovim, da je gladovao zajedno s najbližim drugovima svojim, a ukrasi svijeta ovog – i pored velike blizine njegove s njima – ostajahu daleko od njega. A sada neka svako razmotri razumom svojim je li Allah time počastio Muhammeda – mir i blagoslovi Božiji neka su na nj i potomke njegove! – ili ga je ponizio. Ako kaže da ga je Allah ponizio, on – Boga mi Velikoga! – laže. A ako kaže da ga je Allah počastio, onda neka zna da je Allah druge ponizio razastrijevši im svijet ovaj, a udaljivši ga od onoga koji Mu je bio najbliži od ljudi svih.
Zato, neka onaj koji se ugleda na Poslanika Njegova, korača stopama njegovim i ulazi kroz ulaz njegov. Inače se neće zaštititi od propasti. Zaista je Allah učinio Muhammeda – neka Allah blagoslovi njega i potomke njegove! – znakom časa Posljednjeg, donositeljem vijesti radosnih o Džennetu i opominjateljem o odmazdi. On je gladan napustio svijet ovaj, ali je siguran ušao u budući. Nije polagao jedan kamen na drugi sve dok nije otišao putem svojim i odazvao se pozivatelju Gospodara svoga. Kako je velik blagoslov Božiji kada nam je podario njega kao prethodnika kojeg slijedimo i predvodnika za kojim u stopu koračamo.
Boga mi, stavio sam toliko zakrpe na vuneni haljetak svoj da se sada stidim krpača njegova. Neko mi je rekao: “Zar ga ne bi skinuo?!” A ja sam rekao: “Makni se od mene.” Kada svane, ljudi hvale putovanje noćno.
Preveli: Rusmir Mahmutćehajić i Mehmedalija Hadžić
وَ مِنْ خُطبَةٍ لهُعليه السلام
عظمة اللَّه
أَمْرُهُ قَضَاءٌ وَ حِكْمَةٌ، وَ رِضَاهُ أَمَانٌ وَ رَحْمَةٌ، يَقْضِي بِعِلْمٍ، وَ يَعْفُوا بِحِلْمٍ.
حمداللَّه
اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلَى مَا تَأْخُذُ وَ تُعْطِي، وَ عَلَى مَا تُعَافِي وَ تَبْتَلي؛ حَمْداً يَكُونُ أَرْضَى الْحَمْدِ لَكَ، وَ أَحَبَّ الْحَمْدِ إِلَيْكَ، وَ أَفْضَلَ الْحَمْدِ عِنْدَكَ.
حَمْداً يَمْلَأُ مَا خَلَقْتَ، وَ يَبْلُغُ مَا أَرَدْتَ. حَمْداً لاَ يُحْجَبُ عَنْكَ، وَ لاَ يَقْصُرُ دُونَكَ.
حَمْداً لا يَنْقَطِعُ عَدَدُهُ، وَ لاَ يَفْنَى مَدَدُهُ. فَلَسْنَا نَعْلَمُ كُنْهَ عَظِمَتِكَ، إِلاَّ أَنَّا نَعْلَمُ أَنَّكَ حَىٌّ قَيُّومٌ، لاَ تَأْخُذُكَ سِنَةٌ، وَ لاَ نَوْمٌ. لَمْ يَنْتَهِ إِلَيْكَ نَظَرٌ، وَ لَمْ يُدْرِكْكَ بَصَرٌ. أَدْرَكْتَ الْأَبْصَارَ، وَ أَحْصَيْتَ الْأَعْمَالَ، وَ أَخَذْتَ بِالنَّوَاصِي وَ الْأَقْدَامِ. وَ مَا الَّذِي نَرَى مِنْ خَلْقِكَ، وَ نَعْجَبُ لَهُ مِنْ قُدْرَتِكَ، وَ نَصِفُهُ مِنْ عَظِيمِ سُلْطَانِكَ، وَ مَا تَغَيَّبَ عَنَّا مِنْهُ، وَ قَصُرَتْ أَبْصَارُنَا عَنْهُ، وَ انْتَهَتْ عُقُولَنَا دُونَهُ، وَ حَالَتْ سُتُورُ الْغُيُوبِ بَيْنَنَا وَ بَيْنَهُ أَعْظَمُ. فَمَنْ فَرَّغَ قَلْبَهُ، وَ أَعْمَلَ فِكْرَهُ، لِيَعْلَمَ كَيْفَ أَقَمْتَ عَرْشَكَ، وَ كَيْفَ ذَرَأْتَ خَلْقَكَ، وَ كَيْفَ عَلَّقْتَ فِي الْهَوَاءِ سَموَاتِكَ، وَ كَيْفَ مَدَدْتَ عَلَى مَوْرِ الْمَاءِ أَرْضَكَ، رَجَعَ طَرْفُهُ حَسِيراً، وَ عَقْلُهُ مَبْهُوراً، وَ سَمْعُهُ وَالِهاً، وَ فِكْرُهُ حَائِراً.
كيف يكون الرجاء
منها: يَدَّعِي بِزَعْمِهِ أَنَّهُ يَرْجُو اللَّهَ. كَذَبَ وَ الْعَظِيمِ! مَا بَالُهُ لايَتَبَيَّنُ رَجَاؤُهُ فِي عَمَلِهِ؟ فَكُلُّ مَنْ رَجَا عُرِفَ رَجَاؤُهُ فِي عَمَلِهِ. وَ كُلُّ رَجَاءٍ – إِلاَّ رَجَاءَ اللَّهِ تَعَالَى – فَإِنَّهُ مَدْخُولٌ وَ كُلُّ خَوْفٍ مُحَقَّقٌ – إِلاَّ خَوْفَ اللَّهِ – فَإِنَّهُ مَعْلُولٌ. يَرْجُو اللَّهَ فِي الْكَبِيرِ، وَ يَرْجُو الْعِبَادَ فِي الصَّغِيرِ، فَيُعْطِي الْعَبْدَ مَا لا يُعْطِي الرَّبَّ! فَمَا بَالُ اللَّهِ جَلَّ ثَنَاؤُهُ يُقَصَّرُ بِهِ عَمَّا يُصْنَعُ بِهِ لِعِبَادِهِ؟ أَتَخافُ أَنْ تَكُونَ فِي رَجَائِكَ لَهُ كَاذِباً؟ أَوْ تَكُونَ لاتَرَاهُ لِلرَّجَاءِ مَوْضِعاً؟ وَ كَذلِكَ إِنْ هُوَ خَافَ عَبْداً مِنْ عَبِيدِهِ؛ أَعْطَاهُ مِنْ خَوْفِهِ مَا لا يُعْطِي رَبَّهُ، فَجَعَلَ خَوْفَهُ مِنَ الْعِبَادِ نَقْداً، وَ خَوْفَهُ مِنْ خَالِقِهِ ضِمَاراً وَ وَعْداً. وَ كَذَلِكَ مَنْ عَظُمَتِ الدُّنْيَا فِي عَيْنِهِ، وَ كَبُرَ مَوْقِعُهَا مِنْ قَلْبِهِ، آثَرَهَا عَلَى اللَّهِ تَعَالَى، فانْقَطَعَ إِلَيْهَا، وَ صَارَ عَبْداً لَها.
رسول اللَّه
وَ لَقَدْ كَانَ فِي رَسُولِ اللَّهِصلى الله عليه وآله وسلم كافٍ لَكَ فِي الْأُسْوَةِ. وَ دَلِيلٌ لَكَ عَلَى ذَمِّ الدُّنْيَا وَ عَيْبِهَا، وَ كَثْرَةِ مَخَازِيها وَ مَسَاوِيهَا، إذْ قُبِضَتْ عَنْهُ أَطْرَافُهَا. وَ وُطِّئَتْ لِغَيْرِهِ أَكْنَافُهَا، وَ فُطِمَ عَنْ رَضَاعِهَا، وَ زُوِيَ عَنْ زَخَارِفهَا.
موسى
وَ إِنَّ شِئْتَ ثَنَّيْتُ بِمُوسَى كَلِيمِ اللَّهِصلى الله عليه وآله وسلم حَيْثُ يَقُولُ: »رَبِّ إِنِّي لِما أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ« وَ اللَّهِ، مَا سَأَلَهُ إِلاَّ خُبْزاً يَأْكُلُهُ، لِأَنَّهُ كَانَ يَأْكُلُ بَقْلَةَ الْأَرْضِ. وَ لَقَدْ كَانَتْ خُضْرَةُ الْبَقْلِ تُرَى مِنْ شَفِيفِ صِفَاقِ بَطْنِهِ، لِهُزَالِهِ وَ تَشَذُّبِ لَحْمِهِ.
داود
وَ إِنْ شِئْتَ ثَلَّثْتُ بِدَاوُدَصلى الله عليه وآله وسلم صَاحِبِ الْمَزَامِيرِ، وَ قَارِىءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ، فَلَقَدْ كَانَ يَعْمَلُ سَفَائِفَ الْخُوصِ بِيَدِهِ، وَ يَقُولُ لِجُلَسَائِهِ: أَيُّكُمْ يَكْفِيني بَيْعَهَا! وَ يَأْكُلُ قُرْصَ الشَّعِيرِ مِنْ ثَمَنِهَا.
عيسى
وَ إِنْ شِئْتَ قُلْتُ فِي عِيسَى بْنِ مَرْيَمَعليه السلام، فَلََدْ كَانَ يَتَوَسَّدُ الْحَجَرَ، وَ يَلْبَسُ الْخَشِنَ، وَ يَأْكُلُ الْجَشِبَ، وَ كَانَ إِدَامُهُ الْجُوعَ، وَ سِرَاجُهُ بِاللَّيْلِ الْقَمَرَ، وَ ضِلالُهُ فِي الشِّتَاءِ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَ مَغَارِبَها، وَ فَاكِهَتُهُ وَ رَيْحَانُهُ مَا تُنْبِتُ الْأَرْضُ لِلْبَهَائِمِ وَ لَمْ تَكُنْ لَهُ زَوْجَةٌ تَفْتِنُهُ، وَ لاَ وَلَدٌ يَحْزُنُهُ، وَ لا مَالٌ يَلْفِتُهُ، وَ لاَ طَمَعٌ يُذِلُّهُ، دَابَّتُهُ رِجْلاهُ، وَ خَادِمُهُ يَدَاهُ.
الرسول الاعظم
فَتَأَسَّ بِنَبِيِّكَ الْأَطْيَبِ الْأَطْهَرِصلى الله عليه وآله وسلم فَإِنَّ فِيهِ أُسْوَةً لِمَنْ تَأَسَّى، وَ عَزَاءً لِمَنْ تَعَزَّى. وَ أَحَبُّ الْعِبَادِ إِلَى اللَّهِ الْمُتَأَسِّي بِنَبِيِّهِ، وَ الْمُقْتَصُّ لِأَثَرِهِ. قَضَمَ الدُّنْيَا قَضْماً، وَ لَمْ يُعِرْهَا طَرْفاً. أَهْضَمُ أَهْلِ الدُّنْيَا كَشْحاً، وَ أَخْمَصُهُمْ مِنَ الدُّنْيَا بَطْناً عُرِضَتْ عَلَيْهِ الدُّنْيَا فَأَبَى أَنْ يَقْبَلَهَا. وَ عَلِمَ أَنَّ اللَّهَ سُبْحَانَهُ أَبْغَضَ شَيْئاً فَأَبْغَضَهُ، وَ حَقَرَ شَيْئاً فَحَقَّرَهُ، وَ صَغَّرَ شَيْئاً فَصَغَّرَهُ. وَ لَوْ لَمْ يَكُنْ فِينَا إِلاَّ حُبُّنَا مَا أَبْغَضَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ، وَ تَعْظِيمُنا مَا صَغَّرَ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ، لَكَفَى بِهِ شِقَاقاً لِلَّهِ، وَ مُحَادَّةً عَنْ أَمْرِ اللَّهِ. وَ لَقَدْ كَانَ – صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ – يَأْكُلُ عَلَى الْأَرْضِ، وَ يَجْلِسُ جِلْسَةَ الْعَبْدِ، وَ يَخْصِفُ بِيَدِهِ نَعْلَهُ، وَ يَرْفَعُ بِيَدِهِ ثَوْبَهُ، وَ يَرْكَبُ الْحِمَارَ الْعَارِيَ، وَ يُرْدِفُ خَلْفَهُ، وَ يَكُونُ السِّتْرُ عَلَى بَابِ بَيْتِهِ فَتَكُون فِيهِ التَّصَاوِيرُ فَيَقُولُ: يَا فُلاَنَةُ – لِإِحْدَى أَزْوَاجِهِ – غَيِّبِيهِ عَنِّي فَإِنِّي إِذَا نَظَرْتُ إِلَيْهِ ذَكَرْتُ الدُّنْيَا وَ زَخَارِفَهَا فَأَعْرَضَ عَنِ الدُّنْيَا بِقَلْبِهِ، وَ أَمَاتَ ذِكْرَهَا مِنْ نَفْسِهِ، وَ أَحَبَّ أَنْ تَغِيبَ زِينَتُهَا عَنْ عَيْنِهِ، لِكَيْلا يَتَّخِذَ مِنْهَا رِيَاشاً، وَ لا يَعْتَقِدَهَا قَرَاراً، وَ لاَ يَرْجُوَ فِيهَا مُقَاماً، فَأَخْرَجَهَا مِنَ النَّفْسِ وَ أَشْخَصَهَا عَنِ الْقَلْبِ، وَ غَيَّبَهَا عَنِ الْبَصَرِ. وَ كَذَلِكَ مَنْ أَبْغَضَ شَيْئاً أَبْغَضَ أَنْ يَنْظُرَ إِلَيْهِ، وَ أَنْ يُذْكَرَ عِنْدَهُ.
وَ لَقَدْ كَانَ فِي رَسُولِ اللَّهِصلى الله عليه وآله وسلم مَا يَدُلُّكَ عَلَى مَسَاوِىءٍ الدُّنْيَا وَ عُيُوبِهَا. إِذْ جَاعَ فِيهَا مَعَ خَاصَّتِهِ، وَ زُوِيَتْ عَنْهُ زَخَارِفُهَا مَعَ عَظِيمِ زُلْفَتِهِ. فَلْيَنْظُرْ نَاظِرٌ بِعَقْلِهِ، أَكْرَمَ اللَّهُ مُحَمَّداً بِذلِكَ أَمْ أَهَانَهُ! فَإِنْ قَالَ: أَهَانَهُ، فَقَدْ كَذَبَ – وَ اللَّهِ الْعَظِيمِ – بِالْإِفْكِ الْعَظِيمِ، وَ إِنْ قَالَ: أَكْرَمَهُ فَلْيَعْلَمْ أَنَّ اللَّهَ قَدْ أَهَانَ غَيْرَهُ حَيْثُ بَسَطَ الدُّنْيَا لَهُ، وَ زَوَاهَا عَنْ أَقْرَبِ النَّاسِ مِنْهُ. فَتَأَسَّى مُتَأَسِّ بِنَبِيِّهِ، وَ اقْتَصَّ أَثَرَهُ، وَ وَلَجَ مَوْلِجَهُ، وَ إِلاَّ فَلا يَأْمَنُ الْهَلَكَةَ، فَإِنَّ اللَّهَ جَعَلَ مُحَمَّداًصلى الله عليه وآله وسلم عَلَماً لِلسَّاعَةِ، وَ مُبَشِّراً بِالْجَنَّةِ، وَ مُنْذِراً بِالْعُقُوبَةِ. خَرَجَ مِنَ الدُّنْيَا خَمِيصاً وَ وَرَدَ الْآخِرَةَ سَلِيماً. لَمْ يَضَعْ حَجَراً عَلَى حَجَرٍ، حَتّى مَضَى لِسَبِيلِهِ، وَ أَجَابَ دَاعِيَ رَبِّهِ. فَمَا أَعْظَمَ مِنَّةَ اللَّهِ عِنْدَنَا حِينَ أَنْعَمَ عَلَيْنَا بِهِ سَلَفاً نَتَّبِعُهُ، وَ قَائِداً نَطَأُعَقِبَهُ! وَ اللَّهِ لَقَدْ رَقَّعْتُ مِدْرَعَتي هذِهِ حَتَّى اسْتَحَيَيْتُ مِنْ رَاقِعِها. وَ لَقَدْ قَالَ لِي قَائِلٌ: أَلاَ تَنْبِذُهَا عَنْكَ؟ فَقُلْتَ: اغْرُبْ عَنِّي، فَعِنْدَ الصَّبَاحِ يَحْمَدُ الْقَوْمُ السُّرَى!
