Staza rječitosti, govor 82.
Govor ovaj nazvan je “blistavim” i to je jedan od govora najushitnijih Zapovjednika vjernih Poticanje ljudi na svjesnost o Bogu Oprez spram svijeta ovog Smrt i oživljenje Ograničenje života Nema sreće bez svijesti o Bogu Dio govora istog koji ljudima napominje blagodati Božije Priprema za Dan sudnji Upozorenje o šejtanu Dio govora istog o stvaranju čovjeka Pouka koju treba naučiti od onih koji su prošli
Neka je hvala Bogu Koji Se visoko uzdigao moći Svojom, a približio obiljem Svojim. On je davalac nagrada i odlika svih i otklanjatelj nevolja i tegoba svih. Zahvaljujem Mu na neprestanoj milosti Njegovoj i obilnim blagodatima Njegovim.
Vjerujem u Njega budući da je On prvi od svega i da je On nedvojben. Molim Ga za uputu, budući da je On blizak i vodič; tražim pomoć Njegovu, budući da je On moćan i pobjeditelj i pouzdavam se u Njega, budući da je On dovoljan i pomagač. Svjedočim da je Muhammed – neka su blagoslovi Božiji na nj i na porodicu njegovu! – rob Njegov i Poslanik Njegov. On ga je poslao radi prenošenja zapovijedi Njegovih, radi okončanja isprika Njegovih i radi predstavljanja opomena Njegovih.
Podsticanje ljudi na svijest o Bogu
O robovi Božiji, savjetujem vam da budete svjesni Boga Koji vam je iznio primjere i Koji vam je postavio rokove životne. On vam je dao odjeću kojom se pokrivate i rasijao vam opskrbu životnu. Okružio vas je znanjem Svojim. Odredio vam je nagrade. Obdario vas je blagodatima obilnim i darovima golemim. Opomenuo vas je dokazima dalekosežnim i izbrojao vas brojevima. Odredio vam je dobi života u ovom mjestu iskušavanja i kući poučavanja.
Oprez spram svijeta ovog
Vi ste na svijetu ovome u iskušavanju i trebate položiti račun o tome. Doista je svijet ovaj mjesto čiji je napitak mutan a vrelo glibovito.
Vanjština njegova privlači, a unutrašnjost njegova razara. On je varka promjenljiva, sjenka prolazna i potporanj nakrivljeni. Čim mu postane blizak onaj koji osjeća odvratnost prema njemu i u njemu nađe smiraj onaj koji ga je poricao, tada on poskakuje, lovi zamkama svojim, gađa strijelama svojim i stavlja mu oko vrata uže smrti, odvodeći ga u grob tijesan, pusto mjesto povratka da bi vidio mjesto boravka i naknadu za djela. To se nastavlja s pokoljenja na pokoljenje. Niti ih smrt prestaje iskorjenjivati, niti se preostali uzdržavaju od griješenja.
Smrt i oživljenje
Oni slijede primjere onih prije sebe; skupno idu dalje cilju konačnom i sastanku sa smrću. A kada sve bivajuće dođe kraju, vremena se rastoče i oživljenje se primakne, Allah će ih izvući iz zakutaka grobova, iz gnijezda ptica, brloga zvijeri, svih mjesta pogibeljnih. I hitjet će zapovijedi Njegovoj i hrlit će Njegovom mjestu povratka, skupina za skupinom, šuteći, stojeći i redajući se u vrste. On će ih okružiti pogledom i pripraviti da čuju glasnika.
Na njima će biti odjeća pokornosti, omotači potpune prepuštenosti i poniznosti. A vrijeme lukavština već je prošlo i nadanje se prekinulo.
Srca su se od želja ispraznila i postala su brigom obuzeta. Glasovi su se u strahu stišali. Muka je stegla grlo. Strahovanja se uvećala. A uši drhte od glasa tutnjećeg onoga koji poziva sudu konačnom i preuzimanju presude, kazne žestoke ili nagrade obilne.
Ograničenje života
Ljudi su stvoreni Snagom i odgajani Vlašću, uzeti smrću, pokopani u grobove, pretvoreni u ostatke zemne, proživljeni pojedinačno, nagrađeni nagradama svojim i svi zasebno račun polažu. Već im je bilo dato vremena da nađu izbavljenje, pokazan im je Put pravi, dato im je da žive zadovoljni, otklonjena je od njih tmina sumnji, ostavljeni su radi utrke u kojoj se najbolji natječu da o traženju cilja najdublje razmišljaju, te postignu vrijeme potrebno da se pribave dobici i opskrbe za boravište buduće.
Nema sreće bez svijesti o Bogu
O primjera li uputnih i savjeta djelotvornih! Samo ako nađu srca čista, uši otvorene, mišljenja odlučna i pameti prodorne?! Budite svjesni Boga kao onaj koji je čuo pa se pokorio, pogriješio pa priznao, pobojao se pa čestito radio, bio oprezan pa pohitio, čvrsto se uvjerio pa najljepše radio, bio podučavan pa pouku uzeo, bio opomenut pa se uzdržao, odazvao se i vratio, grijeh počinio pa se pokajao, ugledao se pa primjer najbolji slijedio, kome je vjerozakon pokazan pa ga vidio.
Zato je požurio tragajući i izbavio se bježeći od zla. On je za sebe sakupio zalihu i očistio unutarnjost jastva svoga. Gradio je za svijet onaj i uzeo je sa sobom opskrbu za dan odlaska svoga, misleći na putovanje svoje, na potrebe svoje i na mjesto oskudice svoje. Poslao je ispred sebe za boravište svoje. O robovi Božiji, budite svjesni Boga, uviđajući radi čega vas je On stvorio i bojte se Njega do te mjere do koje vas je On tako savjetovao. Zaslužite ono što vam je On obećao, imajući povjerenja u istinitost obećanja Njegovog i zadržavajući oprez od strahote Dana sudnjeg.
Dao vam je uši da čuju ono što je važno za njih, oči da imaju vid umjesto nevida i udove koji se sastoje od više članaka, čija je gipkost u srazmjeri s ustrojstvom oblika njihovih i trajanjima doba njihovih, te i tijela koja se uzdržavaju onim što im koristi i duše koje su u potrazi za opskrbom svojom u sveobuhvatnim blagodatima Njegovim, u važnim darovima Njegovim i u ogradama oprosta Njegova. On je odredio rokove života vaših koje je sakrio od vas. On vam je sačuvao tragove naroda bivših radi pouke, koji su se naslađivali u svom udjelu sreće i bili razuzdani. Smrt ih je sustigla prije želja njihovih, od kojih su ih odvojile ruke smrti. Nisu se pobrinuli za sebe dok su im tijela bila zdrava, te nisu izvukli pouku dok im mladost još nije bila minula.
Jesu li to ljudi oni koji su u mladosti čekali da se leđa saviju u starosti i oni koji su nalazili zadovoljstvo u zdravlju svježem čekajuci slabosti, te one osobe žive koje čekahu čas smrti?! Kada se čas rastanka sasvim primakne i putovanje bude blizu s mukama jada i nevolje, trpljenja patnji i gutanja pljuvačke, doći će i vrijeme da se rođaci i prijatelji pozovu u pomoć i da se promijene strane na ležaju. Mogu li onda bližnji zaustaviti smrt ili žene žalujuće učiniti dobro ikakvo? Čovjek će ipak biti ostavljen sam u groblju, zatvoren u kutak tijesni groba svoga.
Gmizavci su sasvim progrizli kožu njegovu i patnje su razorile svježinu njegovu. Nepogode su otklonile tragove njegove, a nevolje su izbrisale čak i znakove njegove. Tijela svježa preinačena su u jadna i obvehla, a kosti istruhle nakon što bijahu tvrde. Duše su opterećene teretom grijeha i postale su svjesne nepoznatoga. Ali, sada niti djelo dobro može biti dodato, niti loše oduzeto pokajanjem. Zar niste vi sinovi, očevi, braća i rođaci tih mrtvih i zar niste slijedili tragove njihove, išli putima njihovim i gazili stazama njihovim?! Ali srca ipak nisu ganuta, ne mare za Putem pravim i slijede smjer krivi, kao da ih se to ne tiče i kao da je ispravan put grabljenja dobiti svjetskih.
Priprema za Dan sudnji
I znajte da morate preći preko mosta na kome koraci posrću, noge izmiču i prijete opasnosti strašne na koraku svakom. Budite svjesni Boga, o stvorovi Božiji, svjesnošću čovjeka mudrog, čije razmišljanje ispunjava srce njegovo, strah slabi tijelo njegovo, bdijenje noću u služenju Bogu zamjenjuje san njegov, nada ga drži žednim u danu njegovom, sustezanje od svijeta ovog zauzdava strasti njegove, a sjećanje na Boga stalno pokreće jezik njegov. On gaji strah kad treba. Puteve neravne izbjegava u korist ravnih. Da bi postigao cilj željeni, ide stazom najkraćom; zamke privida ne sapliću ga, a nejasnoće ne zasljepljuju oči njegove. Ima san ugodan a dan miran, jer je zadobio radost vijesti dobre i spokojstvo života u obilju.
Stazu svijeta ovog prolazi na način koji je dostojan hvale. Sretan šalje opskrbu za svijet budući. Žuri bez straha. U vremenu kratkom hitro se kreće. Predaje se traženju i bježi od zla. U toku dana današnjeg brine se za sjutra i na umu ima budućnost. Džennet je, dakako, nagrada najbolja i postignuće najviše, dok je Džehennem kazna i patnja dovoljna. Allah je uzvratitelj i pomagač najbolji, a Knjiga dokaz i tužitelj dovoljan.
Upozorenje o šejtanu
Oporučujem vam da budete svjesni Boga, Koji nije ostavio opravdanje za ono o čemu je On opomenuo, te iscrpio dokaz o putu koji je On pokazao. On vas je opomenuo o neprijatelju koji se potajice prikrada u srca i govori na uši ispotiha, te time zavodi i priziva propast, obećava pa obmanjuje nadama; on grijehe prikazuje lijepim, a zločine goleme nevažnim. A kada zavede društvo svoje i u propast nepovratnu ga baci, onda poriče ono što je prikazivao lijepim, počinje smatrati krupnim ono što je prikazivao neznatnim i strašiti onim što je predstavljao sigurnim.
Dio govora istog o stvaranju čovjeka
Pazite! Osvrnite se na čovjeka kojeg je Allah stvorio u tminama materica i iza slojeva zastora od onoga što je bilo sjeme koje se izlijeva, potom ugrušak bezoblični, potom zametak, potoni dojenče, i potom dijete, i onda mladić posve odrastao. Zatim mu je On podario um za pamćenje, jezik za govor i oko za gledanje, da bi razumijevao ono što pouku nosi i izbjegavao ono što je zabranjeno.
Kada je postao potpuno skladan i stas se njegov do granice svoje razvio, udaljava se oholo i srlja zbunjeno. Napaja se iz zdjele žudnji svojih, zaranja u ostvarivanje ovosvjetskih slasti svojih, da bi uživao u opijenosti svojoj i neobuzdanim strastima svojim, ne pomišljajući ni na kakvo zlo, niti se bojeći bilo čega; tako umire zaveden porocima svojim. Kratki život svoj potrošio je u nastojanjima besmislenim. Nije stekao ništa za nagradu, niti je izvršio obavezu bilo koju. Muke smrtne ga sustižu i smućuju dok je još u raspuštenosti i radosti svojoj, pa postaje izgubljen i provodi noći besane u tegobama jada golemih i probadanjima bolova i neraspoloženjima u prisutnosti brata rođenog, roditelja brižljiva i one koja tuguje od žalosti i u prsa se udara, nesretna što joj je čovjek u obuzetosti smrtnoj, nevolji teškoj, u jadima bolnim i u posljednjim trzajima smrtnim.
Umetanje zatim u haljine mrtvačke, ostajući miran i sasvim potčinjen drugima. Potom je stavljen na dasku u stanju takvom, nakon što su ga izgazile nevolje i iscrpile bolesti. Mnoštvo ljudi mladih i braće uslužne odnose ga njegovoj kući samoće gdje su prekinute sve veze s posjetiocima. Potom odlaze oni koji su ga pratili i vraćaju se oni koji su tugovali za njim. I onda je posađen u grobu svome da bi pristupio pitanjima strašnim i ispitivanjima koja spotiču. A nevolju najveću tamo predstavljaju ulazak u vodu vrelu, gorenje u Džehennemu, ognji vatre vječite i silina plamena, gdje nema razdoblja za odmor, niti mira koji uspokojava, niti sna koji odmara između više vrsta umiranja i kazni koje se smjenjuju bez prestanka jedna za drugom.
Tražimo utočište u Boga!
Pouka koju treba naučiti od onih koji su prošli
O robovi Božiji! Gdje su oni koji su dugo živjeli pa uživali, oni koji su poučavani pa shvatili, oni kojima je dato vremena pa se zabavljali, oni koji su bili zdravi pa zaboravili!? Bilo im je dodijeljeno razdoblje dugo, bili su velikodušno opskrbljeni, bili su upozoreni na kaznu tešku i bile su im obećane nagrade velike. Čuvajte se grijeha koji upropašćuju i poroka koji navlače srdžbu.
O vi, koji ste obdareni očima i ušima, zdravljem i dobrima, ima li ikakvo mjesto zaštite, ikakav zaklon izbavljenja ili utoište, ili sklonište, ili pribježište, ili povratak?! Nema li?
Pa ipak kako su nastrane misli vaše?!
I kuda se odmećete?! Čime ste zavarani?! Udio svakog od vas na Zemlji ovoj, duljinom i širinom, jest samo komad tla koji odgovara stasu njegovom i veličini gdje će ležati s obrazima svojim zemljom prekrivenim.
Sadašnjost je trenutak pogodan da se radi!
O robovi Božiji, budući da je vrat slobodan od omče a duh neokovan, sad imate vremena da tražite poduku. Tijela su vam zdrava. Slobodni ste okupiti se u zajednicu. Ostatak života je ispred vas. U prilici ste djelovati po volji. Postoji mogućnost za pokajanje i postoji prostranstvo potrebe prije nego što vas nadvladaju okolnosti i nevolje tjeskobne, strah i slabost, prije nego dođe smrt očekivana i prije nego što vas zgrabi Silni, Moćni.
Preveli: Rusmir Mahmutćehajić i Mehmedalija Handžić
وَ مِنْ خُطبَةٍ لهُ عليه السلام
و هى الخطبة العجيبة و تسمى الغراء
و فيها نعوت اللَّه جل شأنه ثم الوصية بتقواه ثم التنفر من الدنيا ثم ما يلحق من دخول القيامة ثم تنبيه الخلق لما هم فيه من الاعراض ثم فضله عليه السلام في التذكير
صفته جل شأنه
اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي عَلا بِحَوْلِهِ، وَ دَنَا بِطَوْلِهِ، مَانِحِ كُلِّ غَنِيمَةٍ وَ فَضْلٍ، وَ كاشِفِ كُلِّ عَظِيمَةٍ وَ أَزْلٍ. أَحْمَدُهُ عَلَى عَوَاطِفِ كَرَمِهِ، وَ سَوَابِغِ نِعَمِهِ، وَ أُومِنُ بِهِ أَوَّلاً بَادِياً، وَ أَسْتَهْدِيهِ قَرِيباً هَادِياً، وَ أَسْتَعِينُهُ قَاهِراً قَادِراً، وَ أَتَوَكَّلُ عَلَيْهِ كَافِياً ناصِراً، وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداًصلى الله عليه وآله وسلم عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ، أَرْسَلَهُ لإِنْقَاذِ أَمْرِهِ، وَ إِنْهَاءِ عُذْرِهِ وَ تَقْدِيمِ نُذُرِهِ.
الوصية بالتقوى
أُوصِيكُمْ عِبَادَ اللَّهِ بِتَقْوَى اللَّهِ الَّذِي ضَرَبَ الْأَمْثَالَ، وَ وَقَّتَ لَكُمُ الآجَالَ، وَ أَلْبَسَكُمُ الرِّيَاشَ، وَ أَرْفَغَ لَكُمُ الْمَعَاشَ، وَ أَحَاطَ بِكُمُ الْإِحْصَاءَ، وَ أَرْصَدَ لَكُمُ الْجَزَاءَ، وَ آثَرَكُم بِالنِّعَمِ السَّوَابِغِ، وَ الرِّفَدِ الرَّوَافِغِ، وَ أَنْذَرَكُمْ بِالحُجَجِ الْبَوَالِغِ فَأَحْصَاكُمْ عَدَداً، وَ وَظَّفَ لَكُمْ مُدَداً، فِي قَرَارِ خِبْرَةٍ، وَ دَارِ عِبْرَةٍ، أَنْتُمْ مُخْتَبَرُونَ فَيها؛ وَ مُحَاسَبُونَ عَلَيْهَا.
التنفير من الدنيا
فَإِنَّ الدُّنْيا رَنِقٌ مَشْرَبُهَا رَدِغٌ مَشْرَعُهَا، يُونِقُ مَنْظَرُهَا، وَ يُوبِقُ مَخْبَرُهَا. غُرُورٌ حَائِلٌ، وَ ضَوْءٌ آفِلٌ، وَ ظِلٌّ زَائِلٌ، وَ سِنَادٌ مَائِلٌ، حَتَّى إِذَا أَنِسَ نَافِرُهَا، و اطْمَأَنَّ نَاكِرُهَا؛ قَمَصَتْ بِأَرْجُلِهَا، وَ قَنَصَتْ بِأَحْبُلِهَا، وَ أَقْصَدَتْ بِأَسْهُمِهَا، وَ أَعْلَقَتِ الْمَرْءَ أَوْهَاقَ الْمَنِيَّةِ، قَائِدَةً لَهُ إِلَى ضَنْكِ الْمَضْجَعِ، وَ وَحْشَةِ الْمَرْجِعِ وَ مُعَايَنَةِ الَْمحَلِّ، وَ ثَوَابِ الْعَمَلِ، وَ كَذالِكَ الْخَلْفُ بِعَقْبِ السَّلَفِ، لا تُقْلِعُ الْمَنِيَّةُ اخْتِرَاماً، وَ لاَ يَرْعَوِي الْبَاقُونَ اجْتِرَاماً، يَحْتَذُونَ مِثَالاً، وَ يَمْضُونَ أَرْسَالاً، إِلَى غَايَةِ الْاِنْتِهَاءِ، وَ صَيُّورِ الْفَنَاءِ.
بعد الموت البعث
حَتَّى إِذَا تَصَرَّمَتِ الْأُمُورُ، وَ تَقَضَّتِ الدُّهُورُ، وَ أَزِفَ النُّشُورُ، أَخْرَجَهُمْ مِنْ ضَرَائِحِ الْقُبُورِ، وَ أَوْكارِ الطُّيُورِ، وَ أَوْجِرَةِ السِّبَاعِ، وَ مَطَارِحِ الْمَهَالِكِ، سِرَاعاً إِلَى أَمْرِهِ، مُهْطِعِينَ إِلَى مَعَادِهِ، رَعِيلاً صُمُوتاً، قِيَاماً صُفُوفاً، يَنْفُذُهُمْ الْبَصَرُ، وَ يُسْمِعُهُمُ الَّداعِي، عَلَيْهِمْ لَبُوسُ الإسْتِكَانَةِ، وَ ضَرَعُ الْإِسْتِسْلاَمِ وَ الذِّلَّةِ. قَدْ ضَلَّت الْحِيَلُ،وَ انْقَطَعَ الْأَمَلُ، وَ هَوَتِ الْأَفْئِدَةُ كاظِمَةً، وَ خَشَعَتِ الْأَصْوَاتُ مُهَيْنِمَةً، وَ أَلْجَم الْعَرَقُ، وَ عَظُمَ الشَّفَقُ، وَ أُرْعِدَتِ الْأَسْمَاعُ لِزَبْرَةِ الَّداعِي إِلَى فَصْلِ الْخِطَابِ، وَ مُقَايَضَةِ الْجَزَاءِ، وَ نَكالِ الْعِقَابِ، وَ نَوَالِ الثَّوَابِ.
تنبيه الخلق
عِبَادٌ مَخْلُوقُونَ اقْتِدَاراً، وَ مَرْبُوبُونَ اقْتِسَاراً،وَ مَقْبُوضُونَ احْتِضاراً، وَ مُضَمَّنُونَ أَجْدَاثاً، وَ كَائِنُونَ رُفاتاً، وَ مَبْعُوثُونَ أَفْرَاداً، وَ مَدِينُونَ جَزَاءً، وَ مُمَيَّزُونَ حِسَاباً. قَدْ أُمْهِلُوا فِي طَلَبِ الَْمخْرَجِ، وَ هُدُوا سَبِيلَ الْمَنْهَجِ؛ وَ عُمِّرُوا مَهْلَ الْمُسْتَعتِبِ،وَ كُشِفَتْ عَنْهُمْ سُدَفُ الرِّيَبِ، وَ خُلُّوا لِمِضْمارِ الْجِيَادِ، وَ رَوِيَّةِ الْاِرْتِيَادِ، وَ أَنَاةِ الْمُقْتَبِسِ الْمُرْتادِ، فِي مُدَّةِ الْأَجَل، وَمْضُطَرَبِ الْمَهَلِ.
فضل التذكير
فَيَالَها أَمْثَالاً صَائِبَةً، وَ مَوَاعِظَ شَافِيَةً، لَوْ صَادَفَتْ قُلُوباً زَاكِيَةً، وَ أَسْمَاعاً وَاعِيَةً، وَ آرَاءَ عَازِمَةً، وَ أَلْبَاباً حَازِمَةً! فَاتَّقُوا اللَّهَ تَقِيَّةَ مَنْ سَمِعَ فَخَشَعَ، وَاقْتَرَفَ فَاعْتَرَفَ، وَ وَجِلَ فَعَمِلَ، وَ حَاذَرَ فَبَادَرَ، وَ أَيْقَنَ فَأَحْسَنَ، وَ عُبِّرَ فَاعْتَبَرَ، وَ حُذِّرَ فَحَذِر، وَ زُجِرَ فَازْدَجَرَ، وَ أَجَابَ فَأَنَابَ، وَ رَاجَعَ فَتَابَ، وَاقْتَدَى فَاحْتَذَى، وَ أُرِيَ فَرَأَى، فَأَسْرَعَ طَالِباً، وَ نَجَا هَارِباً، فَأَفَادَ ذَخِيرَةً، وَ أَطَابَ سَرِيرَةً، وَ عَمَّرَ مَعَاداً،وَ اسْتَظْهَرَ زَاداً، لِيَوْمِ رَحِيلِهِ وَ وَجْهِ سَبِيلِهِ، وَ حَالِ حَاجَتِهِ، وَ مَوْطِنِ فَاقَتِهِ، وَ قَدَّمَ أَمَامَهُ لِدَارِ مُقَامِهِ. فَاتّقُوا اللَّهَ عِبَادَ اللَّهِ جِهَةَ مَا خَلَقَكُمْ لَهُ، وَاحْذَروا مِنْهُ كُنْهَ مَا حَذَّرَكُمْ مِنْ نَفْسِهِ، وَ اسْتَحِقُّوا مِنْهُ مَا أَعَدَّلَكُمْ بِالتَّنَجُّزِ لِصِدْقِ مِيعَادِهِ، وَ الْحَذَرِ مِنْ هَوْلِ مَعَادِهِ.
التذكير بضروب النعم
و منها: جَعَلَ لَكُمْ أَسْمَاعاً لِتَعِي مَا عَنَاهَا، وَ أَبْصَاراً لِتَجْلُوَ عَنْ عَشَاهَا، وَ أَشْلاءً جَامِعَةً لِأَعْضَائِهَا، مُلائِمَةً لِأَحْنَائِهَا، فِي تَرْكِيبِ صُوَرِهَا، وَ مُدَدِ عُمُرِهَا، بِأبْدَانٍ قَائِمَةٍ بِأَرْفَاقِهَا وَ قُلُوبٍ رَائِدَةٍ لِأَرْزَاقِهَا،فِي مُجَلِّلاَتِ نِعَمِهِ وَ مُوجِبَاتِ مِنَنِهِ، وَ حَوَاجِزِ عَافِيَتِهِ. وَ قَدَّرَ لَكُمْ أَعْمَاراً سَتَرَهَا عَنْكُمْ، وَ خَلَّفَ لَكُمْ عِبَراً مِنْ آثارِ الْمَاضِينَ قَبْلَكُمْ، مِنْ مُسْتَمْتَعِ خَلاَقِهِمْ، وَ مُسْتَفْسَحِ خَنَاقِهِمْ. أَرْهَقَتْهُم الْمَنَايَا دُونَ الآمَالِ، وَ شَذَّ بِهِمْ عَنْهَا تَخَرُّمُ الآجَالِ، لَمْ يَمْهَدُوا فِي سَلاَمَةِ الْأَبْدَان، وَ لَمْ يَعْتَبِرُوا فِي أُنُفِ الْأَوَانِ.
فَهَلْ يَنْتَظِرُ أَهْلُ بَضَاضَةِ الشَّبَابِ إِلاَّ حَوَانِي اَلْهَرَمِ؟ وَ أَهْلُ غَضَارَةِ الصِّحَّةِ إِلاَّ نَوَازِلَ السَّقَمِ؟ وَ أَهْلُ مُدَّةِ الْبَقَاءِ إِلاَّ آوِنَةَ الْفَناءِ؟ مَعَ قُرْبِ الزِّيَالِ وَ أُزُوفِ الْاِنْتِقَالِ، وَ عَلَزِ الْقَلَقِ، وَ أَلَمِ الْمَضَضِ وَ غُصَصِ الْجَرَضِ، وَ تَلَفُّتِ الْاِسْتِغَاثَةِ بِنُصْرَةِ الْحَفَدَةِ وَ الْأَقْرِبَاءِ، وَ الْأَعِزَّةِ وَ الْقُرنَاءِ، فَهَلْ دَفَعَتِ الْأَقَارِبُ، أَوْ نَفَعَتِ النَّوَاحِبُ، وَ قَدْغُو دِرَ فِي مَحَلَّةِ الْأَمْوَاتِ رَهِيناً، وَ فِي ضيقِ الْمَضَجَعِ وَحِيداً، قَدْ هَتَكَتِ الْهَوامُ جِلْدَتَهُ،وَ أَبْلَتِ النَّوَاهِكُ جِدَّتَهُ، وَ عَفَتِ الْعَوَاصِفُ آثَارَهُ، وَ مَحَا الْحَدَثَانِ مَعَالِمَهُ، وَ صَارَتِ الْأَجْسَادُ شَحِبَةً بَعْدَ بَضَّتِهَا، وَ الْعِظَامُ نَخِرَةً بَعْدَ قُوَّتِهَا، وَ الْأَرْوَاحُ مُرْتَهَنَةً بِثِقَلِ أَعْبَائِهَا، مُوقِنَةً بِغَيْبِ أَنْبَائِهَا، لاَ تُسْتَزَادُ مِنْ صَالِحِ عَمَلِها، وَ لاَ تُسْتَعْتَبُ مِنْ سَيِّئِ زَلَلِهَا.
أَوَ لَسْتُمْ أَبْنَاءَ الْقَوْمِ وَ الآبَاءَ، وَ إِخْوَانَهُمْ وَ الْأَقْرِبَاءَ؟ تَحْتَذُونَ أَمْثِلَتَهُمْ، وَ تَرْكَبُونَ قِدَّتَهُمْ، وَ تَطَأُونَ جَادَّتَهُمْ؟! فَالْقُلُوبُ قَاسِيَةٌ عَنْ حَظِّهَا، لاَهِيَةٌ عَنْ رُشْدِهَا، سَالِكَةٌ فِي غَيْرِ مِضْمَارِهَا! كأنَّ الْمَعْنِيَّ سِوَاهَا، وَ كأَنَّ الرُّشْدَ فِي إِحْرَازِ دُنْيَاهَا.
التحذير من هول الصراط
وَ اعْلَمُوا أَنَّ مَجَازَكُمْ عَلَى الصِّرَاط وَ مَزَالِقِ دَحْضِهِ، وَ أَهَاوِيلِ زَلَلِهِ، وَ تَارَاتِ أَهْوَالِهِ فَاتَّقُوا اللَّهَ عِبَاد اللَّهِ؛ تَقِيَّةَ ذِي لُبِّ شَغَلَ التَّفَكُّرُ قَلْبَهُ، وَ أَنْصَبَ الْخَوْفُ بَدَنَهُ، وَ أَسْهَرَ التَّهَجُّدُ غِرَارَ نوْمِهِ، وَ أَظْمَأَ الرَّجَاءُ هَوَاجِرَ يَوْمِهِ، وَ ظَلَفَ الزُّهْدُ شَهَوَاتِهِ، وَ أَوْجَفَ الذِّكْرُ بِلِسَانِهِ، وَ قَدَّمَ الْخَوْفَ لِأَمَانِهِ، وَ تَنَكَّبَ الَْمخَالِجَ عَنْ وَضَحِ السَّبِيلِ، وَ سَلَكَ أَقْصَدَ الْمَسَالِكَ إِلَى النَّهْجِ الْمَطْلُوبِ؛ وَ لَمْ تَفْتِلْهُ فَاتِلاتُ الْغُرُورِ، وَ لَمْ تَعْمَ عَلَيْهِ مُشْتَبِهَاتُ الْأُمُورِ، ظَافِراً بِفَرْحَةِ الْبُشْرَى، وَ رَاحَةِ النَّعْمَى، فِي أَنْعَمِ نَوْمِهِ، وَ آمَنِ يَوْمِهِ. وَ قَدْ عَبَرَ مَعْبَرَ الْعَاجِلَةِ حَمِيداً، وَ قَدَّمَ زَادَ الآجِلَةِ سَعِيداً، وَ بَادَرَ مِنْ وَجَلٍ، وَ أَكْمَشَ فِي مَهَلٍ، وَ رَغِبَ فِي طَلَبٍ، وَ ذَهَبَ عَنْ هَرَبٍ، وَ رَاقَبَ فِي يَوْمِهِ غَدَهُ،وَ نَظَرَ قُدُماً أَمَامَهُ فَكَفَى بِالْجَنةِ ثَوَاباً وَ نَوَالاً، وَ كَفَى بِالنَّارِ عِقَاباً وَ وَبَالاً! وَ كَفَى بِاللَّهِ مُنْتَقِماً وَ نَصِيْراً! وَ كَفَىِ بِالْكِتَابِ حَجِيجَاً وَ خَصِيماً!
الوصية بالتقوى
أُوصِيكُمْ بِتَقْوَى اللَّهِ الَّذِي أعْذَرَ بِمَا أَنْذَرَ، وَاحْتَجَّ بِمَا نَهَجَ، وَ حَذَّرَكُمْ عَدُوًّا نَفَذَ فِي الصُّدُورِ خَفِيًّا، وَ نَفَثَ فِي الآذَانِ نَجِيًّا، فَأَضلَّ وَ أَرْدَى، وَ وَعَدَ فَمَنَّى، وَ زَيَّنَ سَيِّئاتِ الْجَرَائِمَ، وَ هَوَّنَ مُوبِقَاتِ الْعَظَائِمِ، حَتَّى إِذَا اسْتَدْرَجَ قرينَتَهُ. وَ اسْتَغْلَقَ رَهِينَتَهُ؛ أَنْكَرَ مَازَيَّنَ؛ وَ اسْتَعْظَمَ مَا هَوَّنَ وَ حَذَّرَ مَا أَمَّنَ.
و منها في صفة خلق الانسان:
أَمْ هذَا الَّذِي أَنْشَأَهُ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْحَامِ، وَ شُغُفِ الْأَسْتَارِ؛ نُطْفَةً دِهَاقاً، وَ عَلَقَةً مِحَاقاً، وَ جَنِيناً وَ رَاضِعاً، وَ وَلِيداً وَ يَافِعاً ثُمَّ مَنَحَهُ قَلْباً حَافِظاً، وَ لِسَاناً لاَفِظاً، وَ بَصَراً لاَحِظاً، لِيَفْهَمَ مُعْتَبِراً، وَ يُقَصِّرَ مُزْدَجِراً؛ حَتَّى إِذَا قامَ اعْتِدَالُهُ، وَ اسْتَوَى مِثَالُهُ؛ نَفَرَ مُسْتَكْبِراً، وَ خَبَطَ سَادِراً؛ مَاتِحاً فِي غَرْبِ هَوَاهُ، كَادِحاً سَعْياً لِدُنْيَاهُ، فِي لَذَّاتِ طَرَبِهِ، وَ بَدَوَاتِ أَرَبِهِ؛ ثُمَّ لاَ يَحْتَسِبُ رَزِيَّةً، وَ لاَ يَخْشَعُ تَقِيَّةً؛ فَماتَ فِي فِتْنِتِهِ غَرِيراً، وَ عَاشَ فِي هَفْوَتِهِ يَسِيراً، لَمْ يُفِدْ عِوَضاً، وَ لَمْ يَقْضِ مُفْتَرَضاً. دَهِمَتْهُ فَجَعَاتُ الْمَنِيَّةِ فِي غُبَّرِ جِمَاحِهِ، وَ سَنَنِ مِرَاحِهِ، فَظَلَّ سَادِراً، وَ بَاتَ سَاهِراً، فِي غَمَرَاتِ الْآلاَمِ، وَ طَوَارِقِ الْأَوْجَاعِ وَ الْأَسْقَامِ، بَيْنَ أَخٍ شَقِيقٍ، وَ وَالِدٍ شَفِيقٍ، وَ دَاعِيَةٍ بِالْوَيْلِ جَزَعاً، وَ لاَدِمَةٍ لِلصَّدْرِ قَلَقاً؛ وَ الْمَرْءُ فِي سَكْرَةٍ مُلْهِثَةٍ، وَ غَمْرَةٍ كَارِثَةٍ وَ أَنَّةٍ مُوجِعَةٍ، وَ جَذْبَةٍ مُكْرِبَةٍ، وَ سَوْفَةٍ مُتْعِبَةٍ. ثُمَّ أُدْرِجَ فِي أَكْفَانِهِ مُبْلِساً، وَ جُذِبَ مُنْقَاداً سَلِساً، ثُمَّ أُلْقِيَ عَلَى الْأَعْوَادِ رَجِيعَ وَصَبٍ، وَ نِضْوَ سَقَمٍ، تَحْمِلُهُ حَفَدَةُ الْوِلْدَانِ وَحَشَدَةُ الْإِخْوَانِ، إِلَى دَارِ غُرْبَتِهِ، وَ مُنْقَطَعِ زَوْرَتِهِ، وَ مُفْرَدِ وَحْشَتِهِ، حَتَّى إِذَا انْصَرَفَ الْمُشَيِّعُ، وَ رَجَعَ الْمُتَفَجِّعُ، وَ أُقْعِدَ فِي حُفْرَتِهِ نَجِيًّا لِبَهْنَةِ السُّؤَالِ، وَ عَثْرَةِ الْاِمْتِحَانِ. وَ أَعْظَمُ مَا هُنَالِكَ بَلِيَّةً نُزُولُ الْحَمِيمِ، وَ تَصْلِيَةُ الْجَحِيمِ، وَ فَوْرَاتُ السَّعِيرِ، وَ سَوْرَاتُ الزَّفِيرِ، لاَفْتَرَةٌ مُرِيحَةٌ، وَ لاَدَعَةٌ مُزِيحَةٌ، وَ لاَ قُوَّةٌ حَاجِزَةٌ وَ لاَ مَوْتَةٌ نَاجِزَةٌ، وَ لاَ سِنَةٌ مُسَلِّيَةٌ، بَيْنَ أَطْوَارِ الْمَوْتَاتِ وَ عَذَابِ السَّاعَاتِ! إِنَّا بِاللَّهِ عَائِذُونَ!
عِبَادَاللَّهِ، أَيْنَ الَّذِينَ عُمِّرُوا فَنَعِمُوا، وَ عُلِّمُوا فَفَهِمُوا، وَ أُنْظِرُوا فَلَهو، وَ سُلِّمُوا فَنَسُوا! أُمْهِلُوا طَوِيلاً، وَ مُنِحُوا جَمِيلاً، وَ حُذِّرُوا أَلِيماً، وَ وُعِدُوا جَسِيماً! اِحْذَرُوا الذُّنُوبَ الْمُوَرِّطَةَ، وَ الْعُيُوبَ الْمُسْخِطَةَ.
أُولِي الْأَبْصَارِ وَ الْأَسْمَاعِ، وَ الْعَافِيَةِ وَ الْمَتَاعِ، هَلْ مِنْ مَنَاصٍ، أَوْ خَلاَصٍ، أَوْ مَعَاذٍ أَوْ مَلاَذٍ، أَوْ فِرَارٍ أَوْ مَحَارٍ! أَمْ لاَ؟ فَأَنَّى تُؤْفَكونَ! أَمْ أَيْنَ تُصْرَفُونَ؟ أَمْ بِمَاذَا تَغْتَرُّونَ؟ وَ إِنَّمَا حَظُّ أَحَدِكُمْ مِنَ الْأَرْضِ، ذَاتِ الطُّولِ وَ الْعَرْضِ، قَيْدُ قَدِّهِ، مُتَعَفِّراً عَلَى خَدِّهِ. الآنَ عِبَادَاللَّهِ وَ الْخِنَاقُ مُهْمَلٌ، وَ الرُّوحُ مُرْسَلٌ، فِي فَيْنَةِ الْأِرْشَادِ، وَ رَاحَةِ الْأَجْسَادِ، وَ بَاحَةِ الْاِحْتِشَادِ، وَ مَهَلِ الْبَقِيَّةِ، وَ أُنُفِ الْمَشِيَّةِ، وَ إِنْظَارِ التَّوْبَةِ، وَ انْفِسَاحِ الْحَوْبَةِ، قَبْلَ الضَّنْكِ وَ الْمَضِيقِ، وَ الرَّوْعِ وَ الزُّهُوقِ وَ قَبْلَ قُدُومِ الْغَائِبِ الْمُنْتَظَرِ وَ أَخْذَةِ الْعَزِيزِ الْمُقْتَدِرِ.
قال الشريف: و في الخبر أنه لما خطب بهذه الخطبة اقشعرت لها الجلود، و بكت العيون، و رجفت القلوب. و من الناس من يسمي هذه الخطبة: »الغراء«.
