Kur'an i iskrenost

Časni Kur'an o iskrenosti kaže:

وَمَا أُمِرُوا إِلَّا لِيَعْبُدُوا اللهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ

“A naređeno im je da se samo Bogu klanjaju, iskreno Mu vjeru ispovijedajući…” (El-Bejjine, 5)[1]

U drugom ajetu je rečeno:

فَمَن كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا

“Ko se nada susretu sa Gospodarom svojim, neka čini dobra djela i neka u robovanju Bogu nikoga ne pridružuje!” (El-Kehf, 110)

Posljednji dio ovog ajeta tvrdi da je dobro djelo ono djelo u kojem ne postoji ni trun širka ni prijetvornosti. Dakle, ako u klanjanju Bogu pridružimo nekoga drugog, iskrenost će nestati i ostat će samo vanjski vid ibadeta, a onoga trenutka kada djelo izgubi svoju istinsku sadržinu, od njega čovjeku neće biti nikakve koristi. Tako i o povodu objave ovog ajeta čitamo:

جاءَ رَجُلٌ إلَی النَّبِيِّ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ وَ سَلَّمَ فَقالَ: إنّي أتَصَدَّقُ وَ أصِلُ الرَّحِمَ وَ لا أصنَعُ ذلِكَ إلّا لِلَّهِ فَیُذکَرُ ذلِكَ مِنّي وَ أُحْمَدُ عَلَیْهِ فَیَسُرُّني ذلِكَ وَ أُعْجِبُ بِهِ، فَسَکَتَ رَسُولُ اللهِ صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ: وَ لَمْ یَقُلْ شَیْئاً فَنَزَلَتِ اْلآیَةُ…

“Neki čovjek je došao Božijem poslaniku, s.a.v.a., i rekao: ‘Ja udjeljujem milostinju i čuvam rodbinske veze, i činim to samo radi Boga. Onda po tome bivam spominjan i hvale me zbog toga, pa mi to bude drago i dopadne mi se.’ Božiji poslanik je tada zašutio ne rekavši ništa, pa bi objavljen ovaj ajet…”[2]

Iskreni robovi Božiji

Uzvišeni Gospodar hvali Svoje dobre robove zbog iskrenosti. Naprimjer, u ajetima u kojima hvali Jusufa, a.s., spominje ga u svojstvu “iskreni” te kaže:

وَلَقَدْ هَمَّتْ بِهِ وَهَمَّ بِهَا لَوْلَا أَن رَّأَى بُرْهَانَ رَبِّهِ كَذَلِكَ لِنَصْرِفَ عَنْهُ السُّوءَ وَالْفَحْشَاءَ إِنَّهُ مِنْ عِبَادِنَا الْمُخْلَصِينَ

“I ona je bila poželjela njega, a i on bi nju poželio da od Gospodara svoga nije dokaz ugledao – tako bī, da odvratimo od njega zlo i razvrat, on je uistinu Naš iskreni rob.” (Jusuf, 24)

A o Musau, a.s., kaže:

وَاذْكُرْ فِى الْكِتَابِ مُوسَى إِنَّهُ كَانَ مُخْلَصًا وَكَانَ رَسُولًا نَّبِيًّا

“I spomeni u Knjizi Musaa! On je bio iskren i bio je poslanik, vjerovjesnik.” (Merjem, 51)

Zanimljiv i pažnje vrijedan podatak

Fetha na lamu u riječi muhles označava particip pasivni u značenju “pročišćen”. Predstavljajući ovu dvojicu poslanika (Musaa i Jusufa), Uzvišeni Gospodar svijeta kaže da su oni muhles, znači “pročišćeni”, a između riječi muhles i muhlis (sa kesrom na lamu) postoji ogromna razlika, jer se muhlis odnosi i na one koji posjeduju povremenu, prolaznu iskrenost. Naprimjer, za one koji u morskim valovima izgube nadu u materijalna pomagala, te počnu zazivati Boga, također je upotrijebljena riječ muhlis, kao što je rečeno u Kur'anu:

فَإِذَا رَكِبُوا فِى الْفُلْكِ دَعَوُا اللهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ إِذَا هُمْ يُشْرِكُونَ

“Pa kad se u lađe ukrcaju, Boga zazovu iskreno Mu vjeru ispovijedajući, a čim ih On na kopno izbavi, odjednom Mu druge počnu pridruživati…” (El-‘Ankebut, 65)

Također, o jednoj drugoj skupini takvih osoba kaže:

وَإِذَا غَشِيَهُم مَّوْجٌ كَالظُّلَلِ دَعَوُا اللهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ فَلَمَّا نَجَّاهُمْ إِلَى الْبَرِّ فَمِنْهُم مُّقْتَصِدٌ وَمَا يَجْحَدُ بِآيَاتِنَا إِلَّا كُلُّ خَتَّارٍ كَفُورٍ

“A kad ih val, kao oblak, natkrili, Boga zazovu, iskreno Mu vjeru ispovijedajući; a čim ih On na kopno izbavi, samo neki oprezni ostaju. A dokaze Naše samo vjerolomnik, nezahvalnik poriče.” (Lukman, 32)

Isto tako u drugom ajetu kaže:

هُوَ الَّذِى يُسَيِّرُكُمْ فِى الْبَرِّ وَالْبَحْرِ حَتَّى إِذَا كُنتُمْ فِى الْفُلْكِ وَجَرَيْنَ بِهِم بِرِيحٍ طَيِّبَةٍ وَفَرِحُوا بِهَا جَاءَتْهَا رِيحٌ عَاصِفٌ وَجَاءَهُمُ الْمَوْجُ مِن كُلِّ مَكَانٍ وَظَنُّوا أَنَّهُمْ أُحِيطَ بِهِمْ دَعَوُا اللهَ مُخْلِصِينَ لَهُ الدِّينَ لَئِنْ أَنجَيْتَنَا مِنْ هَـذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرِينَ ۝ فَلَمَّا أَنجَاهُمْ إِذَا هُمْ يَبْغُونَ فِى الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّمَا بَغْيُكُمْ عَلَى أَنفُسِكُم مَّتَاعَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ثُمَّ إِلَيْنَا مَرْجِعُكُمْ فَنُنَبِّئُكُم بِمَا كُنتُمْ تَعْمَلُونَ

“On vam omogućava da kopnom i morem putujete. Pa kad ste u lađama i kad one uz blag povjetarac zaplove s putnicima, te se oni obraduju tome, naiđe silan vjetar i valovi navale na njih sa svih strana, i oni pomisle da će nastradati, zazovu Boga, iskreno mu vjeru ispovijedajući: ‘Ako nas iz ovoga izbaviš, sigurno ćemo biti zahvalni!’ Pa kad ih On izbavi, oni odjednom, bez ikakva prava, nered na Zemlji čine! O ljudi, nepravda koju činite da biste u životu na Ovom svijetu uživali – samo vama šteti; Nama ćete se poslije vratiti i Mi ćemo vas o onom što ste radili obavijestiti!” (Junus, 22–23)

Iz ovih ajeta se razumijeva da riječ muhlis ima opće značenje, koje obuhvata učenike prvog razreda škole iskrenosti, pa čak i mnogobošce, koji se oslanjaju na varljiva očitovanja Ovoga svijeta (koji, zahvaćeni valovima uzburkanoga mora, gube nadu u sva materijalna pomagala i okreću se Bogu), a onda, poslije samo nekoliko trenutaka, nakon što stignu do obale, ponovo zaborave Jedinog Boga i opet se vraćaju mnogoboštvu. I prirodno je da oni koji se nalaze na prvim dionicama puta budu izloženi šteti od šejtanskih smutnji i tjelesnih žudnji, a onih koji se mogu stameno oduprijeti takvim opasnostima i sačuvati se od grijeha uistinu je malo. Međutim, muhlesin (množina od muhles) – dakle, pročišćeni – su oni koji su uspješno prešli prve razine savršenstva, koji su stigli do položaja besprijekornosti i izašli iz opsega vlasti šejtana i zlu sklone duše te kročili u prostranstvo vlasti Božije, odnosno Božijeg prijateljstva. Poslanik Jusuf spada u ovu skupinu, jer je on u onoj izrazito osjetljivoj i teškoj prilici u kojoj se našao ostao stamen poput planine i, ma koliko je ona žena od njega tražila da joj ispuni želju i ma koliko je sva vrata čvrsto zatvorila ne bi li ga spriječila da pobjegne, odgovorio joj riječima: “Bože, sačuvaj me!”, krajnje odlučno odbivši njen nezakonit zahtjev. Da bi se spasio od njenog zla, Jusuf je brzo potrčao ka zatvorenim vratima, koja su se pred njim otvorila, i Bog mu je pružio Svoju skrivenu pomoć.

Iako Zulejha zaključa vrata na svakoj strani,

Nađe da se Jusuf od kretnje okani,

Otključa se brava vrata i put se ukaza,

Pošto Jusuf osloni se na Gospodara,

Čim se osloni na Boga, Jusuf iskoči,

Iako u svijetu pukotina vidljiva nije

Čovjek poput Jusufa treba da zaneseno leta,

Da bi se otvorila vrata i da bi se ukazao put,

Da bi se pred vama bespuće[3] postalo put![4]

Bez sumnje, da bi se stiglo do ove dionice pročišćenja i prosvijećenosti – pored Božije pomoći i podrške iz svijeta skrivenoga – potrebno je i neprestano zalaganje kao i borba sa vlastitom strašću, a onaj ko ne uspije obuzdati svoje unutarnje prohtjeve i ko bude radio sve što mu se prohtje, nikada neće stići na takav položaj.

Ako srce od tuge Ovog svijeta uspiješ odvojiti,

U bašči vječnosti kretat ćeš se i uživati!

A ako vodom isposništva tijelo opereš,

Sve mrkline ti iz srca moći ćeš da očistiš!

Ali, ovo djelo oni vješti putnici mogu učiniti,

Ti kojeg svijet mazi kako možeš to počiniti?![5]

Ukratko, srce može dostignuti iskrenost i prosvijetljenost samo ako Božiju volju stavi ispred svoje strasti, te ukoliko ne razmišlja ni o čemu drugom osim o Njemu. Drugim riječima, među muhlesine može se svrstati samo onaj čija su sva djela počinjena isključivo radi Boga. Posljednji Božiji poslanik, s.a.v.a., imao je dužnost da dostavi i saopći ovu poruku u kojoj se kaže:

قُلْ إِنَّ صَلَاتِى وَنُسُكِى وَمَحْيَاىَ وَمَمَاتِى لِلَّـهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ ۝ لَا شَرِيكَ لَهُ وَبِذَلِكَ أُمِرْتُ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُسْلِمِينَ

“Reci: ‘Klanjanje moje, i obredi moji, i život moj, i smrt moja doista su posvećeni Bogu, Gospodaru svjetova, Koji nema saučesnika; to mi je naređeno i ja sam prvi musliman.’” (El-En‘am, 162–163)

---