Staza rječitosti, govor 181. Preneseno je od Neufa el-Bikalija da je rekao: “Govor ovaj nam je Zapovjednik vjernih – mir neka je na nj! – održao u Kufi, stojeći na kamenu koji mu je postavio Dža'da ibn Hubejre el-Mahzumi. Na njemu je bio haljetak vuneni prorezan sprijeda, pojas za sablju napravljen od lika palmina, od čega su bile i sandale njegove. Na čelu mu je bio žulj otvrdli poput onog na koljenima devinim.” O svojstvima Božijim, stvorovima Njegovim i bivanju Njegovom iznad granica tvarnih. Izviješće o narodima minulim i o učenju od njih. Dio govora istog o imamu Mehdiji. Onda je Zapovjednik vjernih nastavio govoriti o načinu vladanja svoga i žalosti nad mučeništvom drugova svojih.
Neka je hvala Bogu, Kojem je povratak svega stvorenog i posljedak svega. Zahvaljujemo Njemu veličinu dobrote Njegove, milostivost dokaza Njegovih, uvećanje obilja i blagodati Njegovih – hvalom koja će udovoljiti pravo Njegovo, uzvratiti hvale Njegove, primaknuti nagradu Njegovu i biti učinkovita povećanjem u dobroti Njegovoj. I tražimo pomoć Njegovu poput onoga koji je pun nade u dobrotu Njegovu, željan blagodati Njegove, siguran u zaštitu Njegovu, koji priznaje darove Njegove i pokoran Mu je i riječju i djelom. Vjerujemo u Njega vjerovanjem onoga koji s uvjerenošću čvrstom polaže nadu svoju u Njega, obraća Mu se kao vjernik, ponizno Mu se pokorava, iskreno vjeruje u Jednoću Njegovu, uzvisuje Ga veličanjem i, trudeći se, s ljubavlju traži utočište u Njega.
Uzvišeni nije rođen tako da bi neko imao udjela u uzvišenosti s Njim, niti je On ikog rodio da bi bio onaj koji je nasljeđivan i onaj koji je prolazan. Vrijeme i doba nisu Mu prethodili. Ne dotiče Ga ni uvećavanje ni umanjivanje. On Se otkriva umovima preko onoga što im pokazuje od znakova upravljanja savršena i određenja konačna. Među dokazima stvaranja Njegova jest stvaranje nebesa koja su postavljena bez stupova i stoje bez oslonca. On ih je pozvao, pa su se ona pokorno i poslušno odazvala a da nisu pri tome pokazala tromost ili nevoljnost. Da nisu priznala Božanstvenost Njegovu i pokorila Mu se, On ih ne bi učinio mjestom Prijestolja Svoga, boravištem meleka Svojih i stupnjem krajnjim uspinjanja riječi lijepe i djela dobrog robova Njegovih.
On je učinio zvijezde na nebesima znacima po kojima se upravljaju putnici koji lutaju raznim putima svjetskim. Tmina mrklih zavjesa noći ne sprječava plam svjetla njihova, niti zavjese noći tmastih imaju moć vratiti natrag sjaj Mjeseca kada se on raprostire u ozračju nebeskom. Zato, slava Onome od Kojega nije skrivena ni tama sutona, ni mrklina noći u nizinama Zemlje ili na visovima planina zamagljenih, niti tutnjava gromova na obzorjima nebeskim, niti bljeskanje munje u oblacima, niti opadanje lišća s mjesta opadanja njegova, koje silinom vjetra ili pljuskom s neba biva razneseno. On zna gdje kapi padaju i gdje zastaju, gdje crvi ostavljaju tragove svoje ili gdje se uvlače, kakva će skrb životna biti dovoljna komarcima i šta žensko nosi u utrobi svojoj.
Neka je hvala Bogu Koji jest od prije nego što su postali Stolica, Prijestolje, Nebo, Zemlja, džini i ljudi! On ne može biti dosegnut zamišljanjem, niti izmjeren razumijevanjem. Onaj koji prosi od Njega, ne zaokuplja Ga, niti Mu udjeljivanje uzrokuje umanjenja. On ne gleda pomoću oka, niti On može biti obuhvaćen mjestom. Za Njega ne može biti rečeno da ima par. On ne stvara postupkom. On ne može biti opažen osjetilima. Ljudi Ga ne mogu odrediti.
On je Onaj Koji je govorio s Musaom i pokazao mu velika znamenja Svoja, ne koristeći ni dijelove tjelesne, ni sredstvo govora, ni jezik. O ti koji se silno naprežeš u opisivanju Gospodara svoga, ako si ozbiljan, onda opiši Džibrila, Mikaila i vojske meleka, koji su pognuti i bliski u spremnicama Svetosti i čiji se umovi ustežu bilo čime ograničiti Stvoritelja Najljepšeg. Jer, spoznavanjem i opisivanjem može se doseći samo ono što ima oblik i dijelove i ono što nestaje nakon dosezanja granice vremenske. Zato, nema boga osim Njega! On je svjetlom Svojim obasjao tamu svaku i tamom Svojom zamračio svjetlo svako.
Oporučujem vam, o robovi Božiji, da budete svjesni Boga, Koji vam je dao odjeću prikladnu i obdario vas opskrbom obilnom. Da je postojao iko ko bi mogao osigurati ljestve prema životu vječnom, ili pronaći način da bi odbio smrt, bio bi to Sulejman, sin Davuda – mir neka je na njih! -kojem je uz poslanstvo i položaj visok bilo dato i upravljanje nad džinima i ljudima. Ali, kada je on potrošio opskrbu koja mu je bila dodijeljena i upotpunio rok svoj, luk prolaznosti ustrijelio ga je strijelom smrti. Kuće njegove ostadoše puste, a prebivališta prazna. Drugi ljudi ih naslijediše. Doista, u pokoljenjima minulim imate pouku!
Gdje su Amalečani i sinovi Amalečana?! Gdje su faraoni i sinovi faraona?! Gdje su stanovnici gradova Ressa, koji su ubijali vjerovjesnike, zatirali puteve poslanika, a obnavljali puteve nasilnika?! Gdje su oni koji su napredovali s vojskama, porazili tisuće, sakupljali vojske i osnivali gradove?!
On će znanju postaviti štit i preuzeti ga sa svim pravilima njegovim – od prilaženja njemu, dosezanju njegovu i potpunom predavanju njemu. Ono je za njega cilj krajnji koji on traži i potreba koju on nastoji postići. On će zato biti stranac ako islam bude stranac, [kada poput deve] udari dlakavim dijelom repa i položi na zemlju prednji dio vrata svoga. On je ostatak ostatka dokaza Njegova i namjesnik namjesnika vjerovjesnika Njegovih.
O ljudi, zaista vam iznosim savjete kojima su poslanici savjetovali narode svoje i prenosim ono što su oporučenici prenosili onima koji su dolazili poslije njih. Nastojao sam vas odgojiti bićem svojim, ali vi se ne dadoste dovesti u red. Tjerao sam vas prijekorom, ali vi niste postigli ponašanje dolično. Prepuštam vas Bogu! Hoćete li vođu drugog mimo mene da bi vas izveo na put i pokazao vam stazu?!
Znajte dobro, ono od svijeta ovoga što je dolazilo – već je otišlo, a nastupilo je ono od njega što je bilo odstupilo. Čestiti robovi Božiji već su riješili otputovati. Prodali su mali dio od svijeta ovoga, koji ne traje vječno, za golemi dio svijeta onoga, koji ne prolazi. Kakav gubitak trpe braća naša, čija je krv prolivena na Siffinu, time što danas nisu živi? Jedino to što ne podnose uvrede koje guše i što ne piju vodu blatnjavu! Boga mi, oni su zasigurno susreli Boga i On ih je obdario nagradom svojom i nastanio u kuće sigurne nakon straha njihova.
Gdje su braća moja koja su išla Putem pravim i koja su slijedila Istinu? Gdje je Ammar? Gdje je Ibn et-Tejjihan? Gdje je Zu-š-Šehadetejn? I gdje su drugi poput njih među braćom njihovom koji su smrt zavjetovali sebi i čije su glave poslate neprijateljima razvratnim?
Onda se Zapovjednik vjernih – mir neka je na nj! – uhvatio za plemenitu i časnu bradu svoju te dugo plakao. Potom je rekao:
Ah! Braća moja, koja učiše Kur'an i sudiše po njemu, razmišljahu o dužnostima svojim i ispunjavahu ih, oživljavahu Sunnet i uništavahu novotarije! Kada su pozivani u džihad, odazivali se; imali su povjerenje u vođu svoga i slijedili ga.
Tada je Zapovjednik vjernih povikao iz sveg glasa:
Džihad! Džihad! O robovi Božiji! Znajte dobro da danas okupljam i podižem vojsku. Onaj koji želi napredovati prema Bogu – neka istupi naprijed!
Preveli: Rusmir Mahmutćehajić i Mehmedalija Hadžić
وَ مِنْ خُطبَةٍ لَهُعليه السلام
روي عن نوف البكالي قال خطبنا هذه الخطبة أَميرالمؤمنين عليّعليه السلام بالكوفة، و هو قائم على حجارة، نصبها له جعدة بن هبيرة المخزومي، و عليه مِدْرَعَةٌ من صُوف و حمائلُ سيفه لِيفٌ، و في رجليه نعلان من لِيفٍ، و كأَنَّ جبينه ثفِنَةُ بعير. فقالعليه السلام:
حمد اللَّه و استعانته
اَلْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِي إِلَيْهِ مَصَائِرُ الْخَلْقِ، وَ عَوَاقِبُ الْأَمْرِ. نَحْمَدُهُ عَلَى عَظِيمِ إِحْسَانِهِ وَ نَيِّرِ بُرْهَانِهِ، وَ نَوَامِي فَضْلِهِ وَ امْتِنَانِهِ، حَمْداً يَكُونُ لَحِقِّهِ قَضَاءً وَ لِشُكْرِهِ أَدَاءً، وَ إِلَى ثَوَابِهِ مُقَرِّباً وَ لِحُسْنِ مَزِيدِهِ مُوجِباً. وَ نَسْتَعِينُ بِهِ اسْتِعَانَةَ رَاجٍ لِفَضْلِهِ، مُؤَمِّلٍ لِنَفْعِهِ، وَاثِقٍ بِدَفْعِهِ، مُعْتَرِفٍ لَهُ بِالطَّوْلِ، مُذْعِنٍ لَهُ بِالْعَمَلِ وَ الْقَوْلِ. وَ نُؤْمِنُ بِهِ إِيمانَ مَنْ رَجَاهُ مُوقِناً، وَ أَنَابَ إِلَيْهِ مُؤْمِناً، وَ خَنَعَ لَهُ مُذْعِناً، وَ أَخْلَصَ لَهُ مُوَحِّداً، وَ عَظَّمَهُ مُمَجِّداً، وَلاَذَ بِهِ رَاغِباً مُجْتَهِداً.
اللَّه الواحد
لَمْ يُولَدْ سُبْحَانَهُ فَيَكُونَ فِي الْعِزِّ مُشَارَكاً وَ لَمْ يَلِدْ فَيَكُونَ مَوْرُوثاً هَالِكاً. وَ لَمْ يَتَقَدَّمْهُ وَقْتٌ وَ لاَزَمَانٌ. وَ لَمْ يَتَعَاوَرْهُ زِيَادَةٌ وَ لاَ نُقْصَانٌ، بَلْ ظَهَرَ لِلْعُقُولِ بِمَا أَرَانَا مِنْ عَلاَمَاتِ التَّدْبِيرِ الْمُتْقَنِ وَ الْقَضَاءِ الْمُبْرَمِ. فَمِنْ شَوَاهِدِ خَلْقِهِ خَلْقُ السَّمَوَاتِ مُوَطَّداتٍ بِلاَ عَمَدٍ، قَائِمَاتٍ بِلاَ سَنَدٍ. دَعَاهُنَّ فَأَجَبْنَ طَائِعَاتٍ مُذْعِنَاتٍ، غَيْرَ مُتَلَكِّئَاتٍ وَ لاَ مُبْطِئَاتٍ. وَ لَوْ لاَ إِقْرَارُهُنَّ لَهُ بِالرُّبُوبِيَّةِ وَ إِذْعَانُهُنَّ لَهُ بِالطَّوَاعِيَةِ، لَمَا جَعَلَهُنَّ مَوْضِعاً لِعَرْشِهِ، وَ لاَ مَسْكَناً لِمَلائِكَتِهِ، وَ لاَ مَصْعَداً لِلْكَلِمِ الطَّيِّبِ وَ الْعَمَلِ الصَّالِحِ مِنْ خَلْقِهِ. جَعَلَ نُجُومَهَا أَعْلاَماً يَسْتَدِلُّ بِها الْحَيْرَانُ فِي مُخْتَلِفِ فِجَاجِ الْأَقْطَارِ. لَمْ يَمْنَعْ ضَوْءَ نُورِهَا ادْلِهْمَامُ سُجُفِ اللَّيْلِ الْمُظْلِمِ. وَ لاَ اسْتَطَاعَتْ جَلابِيبُ سَوَادِ الْحَنَادِسِ أَنْ تَرُدَّ مَا شَاعَ فِي السَّمَوَاتِ مِنْ تَلَأْلُؤِ نُورِ الْقَمَرِ. فَسُبْحَانَ مَنْ لاَ يَخْفَى عَلَيْهِ سَوَادُ غَسَقٍ دَاجٍ، وَ لاَ لَيْلٍ سَاجٍ فِي بِقَاعِ الْأَرَضِينَ الْمُتَطَأْطِئَاتِ وَ لاَ فِي يَفَاعِ السُّفْعِ الْمُتَجَاوِرَاتِ. وَ مَا يَتَجَلْجَلُ بِهِ الرَّعْدُ فِي أُفُقِ السَّمَاءِ، وَ مَا تَلاَشَتْ عَنْهُ بُرُوقُ الْغَمَامِ، وَ مَا تَسْقُطُ مِنْ وَرَقَهٍ تُزِيلُهَا عَنْ مَسْقَطِهَا عَوَاصِفُ الْأَنْوَاءِ وَ انْهِطَالُ السَّمَاءِ! وَ يَعْلَمُ مَسْقَطَ الْقَطْرَةِ وَ مَقَرَّهَا، وَ مَسْحَبَ الذَّرَّةِ وَ مَجَرَّهَا، وَ مَا يَكْفِي الْبَعُوضَةَ مِنْ قُوتِها، وَ مَا تَحْمِلُ مِنَ الْأُنْثَى فِي بَطْنِهَا.
عود الى الحمد
و الْحَمْدُ لِلَّهِ الْكَائِنِ قَبْلَ أَنْ يَكُونَ كُرْسِيٌّ أَوْ عَرْشٌ، أَوْ سَمَاءٌ أَوْ أَرْضٌ أَوْجَانٌّ أَوْ إِنْسٌ. لا يُدْرَكُ بِوَهْمٍ. وَ لاَ يُقَدَّرُ بِفَهْمٍ. وَ لاَ يَشْغَلُهُ سَائِلٌ، وَ لاَ يَنْقُصُهُ نَائِلٌ،وَ لاَ يَنْظُرُ بِعَيْنٍ. وَ لاَ يُحَدُّ بِأَيْنٍ. وَ لاَ يُوصَفُ بِالْأَزْوَاجِ، وَ لاَ يُخْلَقُ بِعِلاَجٍ. وَ لاَ يُدْرَكُ بِالْحَواسِّ. وَ لاَ يُقَاسُ بالنَّاسِ. الَّذِي كَلَّمَ مُوسَى تَكْلِيماً، وَ أرَاهُ مِنْ آياتِهِ عَظِيماً. بِلا جَوَارِحَ وَ لاَ أَدَوَاتٍ، وَ لاَ نُطْقٍ وَ لاَ لَهَوَاتٍ. بَلْ إِنْ كُنْتَ صَادِقاً أَيُّهَا الْمُتَكَلِّفُ لِوَصْفِ رَبِّكَ، فَصِفْ جِبْرَائِيلَ وَ مِيكَائِيلَ وَ جُنُودَ الْمَلائِكَةِ الْمُقَرَّبِينَ فِي حُجُرَاتِ الْقُدْسِ مُرْجَحِنِّينَ، مُتَوَلِّهَةً عُقُولُهُمْ أَنْ يَحُدُّوا أَحْسَنَ الْخَالِقِينَ. فَإِنَّمَا يُدْرَكُ بِالصِّفَاتِ ذَوُو الْهَيْئَاتِ وَ الْأَدَوَاتِ وَ مَنْ يَنْقَضِي إِذَا بَلَغَ أَمَدَ حَدِّهِ بِالْفَنَاءِ، فَلاَ إِلهَ إِلاَّ هُوَ، أَضَاءَ بِنُورِهِ كُلَّ ظَلاَمٍ، وَ أَظْلَمَ بِظُلْمَتِهِ كُلَّ نُورٍ.
الوصية بالتقوى
أُوصِيكُمْ عِبَادَ اللَّهِ بِتَقْوَى اللَّهِ الَّذِي أَلْبَسَكُمُ الرِّيَاشَ وَ أَسْبَغَ عَلَيْكُمُ الْمَعَاشَ؛ فَلَوْ أَنَّ أَحَداً يَجِدُ إِلَى الْبَقَاءِ سُلَّماً، أَوْ لِدَفْعِ الْمَوْتِ سَبِيلاً، لَكَانَ ذلِكَ سُلَيَْمانُ بْنُ دَاوُدَعليه السلام الَّذِي سُخِّرَ لَهُ مُلْكُ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ مَعَ النُّبُوَّةِ وَ عَظِيمِ الزُّلْفَةِ. فَلَمَّا اسْتَوْفَى طُعْمَتَهُ، وَ اسْتَكْمَلَ مُدَّتَهُ، رَمَتْهُ قِسِيُّ الْفَنَاءِ بِنِبَالِ الْمَوْتِ. وَ أَصْبَحَتِ الدِّيَارُ مِنْهُ خَالِيَةً، وَ الْمَسَاكِنُ مُعَطَّلَةً، وَ وَرِثَها قَوْمٌ آخَرُونَ. وَ إِنَّ لَكُمْ فِي الْقُرُونِ السَّالِفَةِ لَعِبْرَةً!
أَيْنَ الْعَمَالِقَةُ وَ أَبْنَاءُ الْعَمَالِقَةِ! أَيْنَ الْفَرَاعِنَةُ وَ أَبْنَاءُ الْفَرَاعِنَةِ! أَيْنَ أَصْحَابُ مَدَائِنِ الرَّسِّ الَّذِينَ قَتَلُوا النَّبِيِّينَ، وَ أَطْفَأُوا سُنَنَ الْمُرْسَلِينَ، وَ أَحْيَوْا سُنَنَ الْجَبَّارِينَ! أَيْنَ الَّذِينَ سَارُوا بِالْجُيُوشِ وَ هَزَمُوا بِالْأُلُوفِ. وَ عَسْكَرُوا الْعَسَاكِرَ وَ مَدَّنُوا الْمَدَائِنَ.
و منها: قَدْ لَبِسَ لِلْحِكْمَةِ جُنَّتَهَا. وَ أَخَذَهَا بِجَمِيعِ أَدَبِهَا مِنَ الْإِقْبَالِ عَلَيْهَا، وَالْمَعْرِفَةِ بِهَا، وَ التَّفَرُّغِ لَها؛ فَهِيَ عِنْدَ نَفْسِهِ ضَالَّتُهُ الَّتي يَطْلُبُهَا، وَ حَاجَتُهُ الَّتي يَسْأَلُ عَنْهَا. فَهُوَ مُغْتَرِبٌ إِذَا اغْتَرَبَ الْإِسْلاَمُ، وَ ضَرَبَ بِعَسِيبِ ذَنَبِهِ، وَ أَلْصَقَ الْأَرْضَ بِجِرَانِهِ. بَقِيَّةٌ مِنْ بَقَايَا حُجَّتِهِ، خَلِيفَةٌ مِنْ خَلاَئِفِ أَنْبِيَائِهِ.
ثُمَّ قَالَعليه السلام:
أَيُّهَا النَّاسُ، إِنِّي قَدْ بَثَثْتُ لَكُمُ الْمَوَاعِظَ الَّتي وَعَظَ الْأَنْبِيَاءُ بِهَا أُمَمَهُمْ. وَ أَدَّيْتُ إِلَيْكُمْ مَا أَدَّتِ الْأَوْصِيَاءُ إِلَى مَنْ بَعْدَهُمْ وَ أَدَّبْتُكُمْ بِسَوْطِي فَلَمْ تَسْتَقِيمُوا. وَحَدَوْتُكُمْ بِالزَّوَاجِرِ فَلَمْ تَسْتَوْسِقُوا. لِلَّهِ أَنْتُمْ! أَتَتَوَقَّعُونَ إِمَاماً غَيْرِي يَطَأُ بِكُمُ الطَّرِيقَ، وَ يُرْشِدُكُمُ السَّبِيلَ؟
أَلاَ إِنَّهُ قَدْ أَدْبَرَ مِنَ الدُّنْيا مَا كانَ مُقْبِلاً، وَ أَقْبَلَ مِنْهَا مَا كانَ مُدْبِراً، وَ أَزْمَعَ التَّرْحَالَ عِبَادُ اللَّهِ الْأَخْيَارُ، وَ بَاعُوا قَلِيلاً مِنَ الدُّنْيَا لا يَبْقَى، بِكَثِيرٍ مِنَ الْآخِرَةِ لاَ يَفْنَى. مَا ضَرَّ إِخْوَانَنَا الَّذِينَ سُفِكَتْ دِمَاؤُهُمْ – وَ هُمْ بِصِفِّينَ – أَلاَّ يَكُونُوا الْيَوْمَ أَحْيَاءً، يُسِيغُونَ الْغُصَصَ وَ يَشْرَبُونَ الرَّنْقَ. قَدْ – وَ اللَّهِ – لَقُوا اللَّهَ فَوَفَّاهُمْ أُجُورَهُمْ، وَ أَحَلَّهُمْ دَارَ الْأَمْنِ بَعْدَ خَوْفِهِمْ.
أَيْنَ إِخْوَانِي الَّذِينَ رَكِبُوا الطَّرِيقَ وَ مَضَوْا عَلَى الْحَقِّ؟ أَيْنَ عَمَّارٌ؟ وَ أَيْنَ ابْنُ التَّيِّهَانِ؟ وَ أَيْنَ ذُوالشَّهَادَتَيْنِ؟ وَ أَيْنَ نُظَرَاؤُهُمْ مِنْ إِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ تَعَاقَدُوا عَلَى الْمَنِيَّةِ، وَ أُبْرِدَ بِرُؤُوسِهِمْ إِلَى الْفَجَرَةِ!
قال، ثم ضرب بيده على لحيته الشريفة الكريمة فاطال البكاء، ثم قالعليه السلام: أَوِّهْ عَلَى إِخْوَانِي الَّذِينَ تَلَوا الْقُرْآنَ فَأَحْكَمُوهُ، وَ تَدَبَّرُوا الْفَرْضَ فَأَقَامُوهُ، أَحْيَوُا السُّنَّةَ وَ أَمَاتُوا الْبِدْعَةَ. دُعُوا لِلْجِهَادِ فَأَجَابُوا، وَ وَثِقُوا بِالْقَائِدِ فَاتَّبَعُوهُ.
ثم نادى بأعلى صوته
الْجِهَادَ الْجِهَادَ عِبَادَ اللَّهِ! أَلاَ وَ إِنِّي مُعَسْكِرٌ فِي يَوْمِي هذَا، فَمَنْ أَرَاَد الرَّوَاحَ إِلَى اللَّهِ فَلْيَخْرُجْ!
