On je dao stvorove čudesne, žive i nežive, nepokretne i pokretne. On je postavio tako dokaze jasne za tankoćutnu stvaralačku moć Njegovu i snagu silnu da se umovi klanjaju pred Njim, priznajući Ga i potpuno Mu se predajući. Dokazi jednoće Njegove udaraju o uši naše. On je stvorio ptice oblika raznih, koje žive u rupama zemlje, u pukotinama tjesnaca visokih i na vrhovima planina. One imaju krila različita i odlike razne. Vodi ih uzda Vlasti. Mašu krilima svojim u prostranstvu neba širokog i ozračja otvorenog. On ih izvodi, nakon što ih nije bilo, u čudnovate oblike vidljive, te ih sastavlja vezovima i kostima pokrivenim mesom. Nekim od njih On ne dopušta da slobodno lete nebom jer tijela su im teška, te im omogućuje da se koriste krilima svojim samo blisko uz zemlju. On ih je uredio u bojama raznim tankoćutnom snagom Svojom i stvaralačkom moći izuzetnom. Među njima ima onih koje su obojene u jednom preljevu i nemaju preljev drugi osim toga jednog kojim su obojene. Postoje druge koje su obojene jednom bojom i imaju ogrlicu od boje drukčije od one kojom su obojene.
Među njima u stvaranju Njegovu najzačudniji je paun, kojeg je On stvorio u srazmjerama najskladnijim, rasporedio boje njegove u rasporedu najboljem, s krilima čiji su krajevi međusobno povezani u cjelinu i čiji je rep dug. Kada krene prema ženki svojoj, raširi sklopljeni rep svoj i okrene ga tako da pruži sjenku nad glavom njegovom kao da je jedro lađe što ga mornar zateže. Uznosi se bojama svojim i šepuri pokretima svojim. Pari se poput pijetlova. Skače radi oplodnje žarom krjepkih mužjaka pomamnih u vrijeme borbe.
Sve ovo ti govorim na osnovi promatranja, za razliku od onoga koji pripovijeda na osnovi uporišta slaba, kao što je, na primjer, vjerovanje ljudi nekih da on oplođuje ženku suzom koja isteče iz oka njegova, te kada se zaustavi na rubovima kapaka očnih, ženka je proguta i tako leže jaja, a ne oplođenjem mužjačkim, što je drukčije od toga pomoću suze potekle. Čak ako i tako kažu, to nije čudnije od međusobnog hranjenja gavranova. Mogao bi zamisliti perje njegovo poput pruća izrađenog od srebrenih i sjajnih kružnica pera suncolikih, koja se uzdižu poput zlata čista i komada smaragda zelenog. Ako ih usporediš s bilo čim što raste iz zemlje, rekao bi da je to kita cvijeća skupljanog tokom proljeća svakog. Usporediš li ih s tkaninama, ona bi bila poput odjeće oslikane ili ushićujućeg sukna šarenog iz Jemena. Ako ih usporediš s nakitom, ona bi bila poput dragulja boja različitih, srebrom okovanih.
On hoda s uznositošću i ohološću; izbacuje rastvoreni rep svoj i krila i grohotom se smije, ushićujući se ljepotom odjeće svoje i preljevima ogrlice svoje od dragulja. Ali kada spusti pogled na noge svoje, bolno krikne glasom koji se teško može razlikovati od zova njegova u pomoć; tako potvrđuje jad svoj zbiljski, jer su mu noge tanke poput nogu hindu-perzijanskih rasplodnih pijetlova križanaca. Na kraju koljenice njegove bodlja je tanka, a na mjestu krijeste njegove ćuba je od zelena perja išarana. Vrat mu započinje obličjem pehara koji doseže sve do trbuha, Boja mu je slična boji tvari jemenske za bojenje kose ili tkanini svilenoj slavljenoj po ogledalu sjajnom, koje izgleda prekrito velom crnim, ali pričinja se da je, uslijed sjaja izuzetnog i svjetlucanja jakog, bujna zelena boja pomiješana s njim. Uzduž otvora ušiju njegovih postoji linija sjajne blistave boje tratinčice, poput tankog vrška pera; ta bjelina sija na podlozi crnoj. Teško da postoji preljev i jedan iz kojega nije uzeto malo, te nadalje pospješeno pravilnim glačanjem, usjajivanjem, svilenkastim sjajasanjem i svjetlucanjem. Zato je on poput cvijeća raspršena koje nije dospjelo uslijed kiša proljeća ili sunca ljeta.
Gubi također pera svoja i presvlači odjeću svoju. Sva otpadnu i ponovno izrastu. Otpadnu s batrljica pernih, slično otpadanju lišća s grančica, i onda se ponovno započinju sastavljati i rastu sve dok se ne povrate u stanje koje je postojalo prije otpadanja njihova. Boje nove se ne razlikuju od ranijih, niti se boja i jedna javlja na drugom nekom do na mjestu svome. Ako pažljivo promatraš jednu od dlačica na batrljici pernoj, činit će ti se boje ruže crvene, potom smaragdnozelena a ponekad zlatnožuta.
Može li ikada oštrina razuma opisati stvora takvog, ili sposobnost mišljenja, ili kazivanje opisivatelja uspjeti to izreći!? Čak i najmanji dijelovi njegovi čine se nemogućim za dosezanje u zamišljanju ili iskazivanju u opisivanju. Neka je uzvišen Onaj Koji je učinio nemoćnim razume da opišu stvora tog kojeg je On jasno stavio pred oči i kojeg one vide ograničenog, oblikovanog, uređenog i obojenog. On je također učinio jezike nemoćnim da ukratko opišu svojstva njegova i da naširoko iznesu hvalu njegovu.
Uzvišen je Onaj Koji je dodijelio noge mravima i mušicama sićušnim, a također i onima iznad njih, zmijama i slonovima. On je obavezao Sebe da se ni jedno obličje u koje On udahnjuje dušu neće pomaći a da smrt neće biti obećano mjesto njegovo i propadanje konačni svršetak njegov.
Spustiš li pogled srca svog na ono što ti je opisano o Džennetu, duša će ti osjećati odvratnost prema ljepotama koje su date na svijetu ovome, naime prema strastima svojim, užicima i ljepotama prizora njegovih. I ushitit ćeš se mišlju u šumu drveća, čiji su korijeni skriveni u humkama mošusa na obalama rijeka njegovih, i privlačnošću grozdova bisera čistih na grančicama i granama stabala tih, i pojavljivanjem voća različita ispod pokrivki lišća njihova. Ono se može lahko brati, kao da se spušta po želji berača svojih. Med čisti i vina prevrela bit će nuđeni onima koji su se smjestili dolje u dvorištima dvoraca njegovih.
To su ljudi koje je čast uvijek slijedila sve dok se nisu nastanili u kući boravka vječnog, te su dobili smirenje od hoda na putu. O slušatelju, ako srce svoje zaokupiš u napredovanju prema tim prizorima ushićujućim koji će navaliti prema tebi, duša će ti se onda doista vinuti u čežnji za njima i bit ćeš pripravan tražiti društvo onih u grobovima, iz stopa ovih, iz prisutnosti moje, i požurit ćeš prema njima. Neka Allah Milošću Svojom uvrsti i nas i vas među one koji srcima svojim radino ustrajavaju radi prebivališta dobrih!
Preveli: Rusmir Mahmutćehajić i Mehmedalija Hadžić
وَ مِنْ خُطبَةٍ لهُعليه السلام
يذكر فيها عجيب خلقة الطاووس
خلقة الطيور
ابْتَدَعَهُمْ خَلْقاً عَجِيباً مِنْ حَيَوَانٍ وَ مَوَاتٍ، وَ سَاكِنٍ وَ ذِي حَرَكَاتٍ. وَ أَقَامَ مِنْ شَوَاهِدِ الْبَيِّناتِ عَلَى لَطِيفِ صَنْعَتِهِ، وَ عَظِيمِ قُدْرَتِهِ، مَا انْقَادَتْ لَهُ الْعُقُولُ مُعْتَرِفَةً بِهِ، وَ مُسَلِّمَةً لَهُ. وَ نَعَقَتْ فِي أَسْمَاعِنَا دَلاَئِلُهُ عَلَىِ وَحْدَانِيَّتِهِ، وَ مَا ذَرَأَ مِنْ مُخْتَلِفِ صُوَرِ الْأَطْيَارِ الَّتي أَسْكَنَهَا أَخَادِيدَ الْأَرْضِ، وَ خُرُوقَ فِجَاجِهَا وَ رَوَاسِي أَعْلامِهَا. مِنْ ذَاتِ أَجْنِحَةٍ مُخْتَلِفَةٍ، وَ هَيْئَاتٍ مُتَبَايِنَةٍ، مُصَرَّفَةٍ فِي زِمَامِ التَّسْخِيرِ، وَ مُرَفْرِفَةٍ بِأَجْنِحَتِهَا فِي مَخَارِقِ الْجَوِّ الْمُنْفَسِحِ، وَ الْفَضَاءِ الْمُنْفَرِجِ. كَوَّنَهَا بَعْدَ إِذْ لَمْ تَكُنْ فِي عَجَائِبِ صُوَرٍ ظَاهِرَةٍ، وَ رَكَّبَهَا فِي حِقَاقِ مَفَاصِلَ مُحْتَجِبَةٍ، وَ مَنَعَ بَعْضَهَا بِعَبَالَةِ خَلْقِهِ أَنْ يَسْمُوَ فِي الْهَوَاءِ خُفُوفاً، وَ جَعَلَهُ يَدِفُّ دَفِيفاً. وَ نَسَقَهَا عَلَى اخْتِلافِهِا فِي الْأَصَابِيغِ بِلَطِيفِ قُدْرَتِهِ وَ دَقِيقِ صَنْعَتِهِ. فَمِنْهَا مَغْمُوسٌ فِي قَالَبِ لَوْنٍ لاَ يَشُوبُهُ غَيْرُ لَوْنِ مَا غُمِسَ فِيهِ. وَ مِنْهَا مَغْمُوسٌ فِي لَوْنِ صِبْغٍ قَدْ طُوِّقَ بِخِلافِ مَا صُبِغَ بِهِ.
الطاووس
وَ مِنْ أَعْجَبِهَا خَلْقاً الطَّاوُوسُ الَّذِي أَقَامَهُ فِي أَحْكَمِ تَعْدِيلٍ، وَ نَضَّدَ أَلْوَانَهُ فِي أَحْسَنِ تَنْضِيدٍ، بِجَنَاحٍ أَشْرَجَ قَصَبَهُ، وَ ذَنَبٍ أَطَالَ مَسْحَبَهُ. إِذَا دَرَجَ إِلَى الْأُنْثَى نَشَرَهُ مِنْ طَيِّهِ، وَ سَمَابِهِ مُطِلاًّ عَلَى رَأْسِهِ كَأَنَّهُ قَلْعُ دَارِيٍّ عَنَجَهُ نُوتِيُّهُ. يَخْتَالُ بِأَلْوَانِهِ، وَ يَمِيسُ بِزَيَفَانِهِ. يُفْضِي كَإِفْضَاءِ الدِّيَكَة، وَ يَؤُرُّ بِمُلاقَحَةٍ أَرَّ الْفُحُولِ الْمُغْتَلِمَةِ فِي الضِّرَابِ. أُحِيلُكَ مِنْ ذلِكَ عَلَى مُعَايَنَةٍ، لاَ كَمَنْ يُحِيلُ عَلَى ضَعِيفٍ إِسْنَادُهُ. وَ لَوْ كَانَ كَزَعْمِ مَنْ يَزْعُمُ أَنَّهُ يُلْقِحُ بِدَمْعَةٍ تَسْفَحُهَا مَدَامِعُهُ، فَتَقِفُ فِي ضَفَّتَيْ جُفُونِهِ، وَ أَنَّ أُنْثَاهُ تَطْعَمُ ذلِكَ، ثُمَّ تَبِيضُ لاَ مِنْ لِقَاحِ فَحْلٍ سِوَى الدَّمْعِ الْمُنْبَجِسِ، لَمَا كَانَ ذلِكَ بِأَعْجَبَ مِنْ مُطَاعَمَةِ الْغُرَابِ!
تَخَالُ قَصَبَهُ مَدَارِيَ مِنْ فِضَّةٍ وَ مَا أُنْبِتَ عَلَيْهَا مِنْ عَجِيبِ دَارَاتِهِ وَ شُمُوسِهِ خَالِصَ الْعِقْيَانِ وَ فِلَذَ الزَّبَرْجَدِ. فَإِنْ شَبَّهْتَهُ بِمَا أَنْبَتَتِ الْأَرْضُ قُلْتَ: جَنِيٌّ جُنِيَ مِنْ زَهْرَةِ كُلِّ رَبِيعٍ. وَ إِنْ ضَاهَيْتَهُ بِالْمَلابِسِ فَهُوَ كَمَوْشِيِّ الْحُلَلِ، أَوْ كَمُونِقِ عَصْبِ الَْيمَنِ، وَ إِنْ شَاكَلْتَهُ بِالْحُلِيِّ فَهُوَ كَفُصُوصٍ ذَاتِ أَلْوَانٍ، قَدْ نُطِّقَتْ بِاللُّجَيْنِ الْمُكَلَّلِ. يَمْشِي مَشْيَ الْمَرِحِ الْمخْتَالِ، وَ يَتَصَفَّحُ ذَنَبَهُ وَ جَنَاحَيْهِ، فَيُقَهْقِهُ ضَاحِكاً لِجَمَالِ سِرْبَالِهِ، وَ أَصَابِيغِ وِشَاحِهِ؛ فَإِذَا رَمَى بِبَصَرِهِ إِلَى قَوَائِمِهِ زَقَا مُعْوِلاً بِصَوْتٍ يَكادُ يُبِينُ عَنِ اسْتِغَاثَتِهِ، وَ يَشْهَدُ بِصَادِقِ تَوَجُّعِهِ، لِأَنَّ قَوَائِمَهُ حُمْشٌ كَقَوَائِمِ الدِّيَكَةِ الْخِلاسِيَّةِ.
وَ قَدْ نَجَمَتْ مِنْ ظُنْبُوبِ سَاقِهِ صِيْصِيَةٌ خَفِيَّةٌ وَ لَهُ فِي مَوْضِعِ الْعُرْفِ قُنْزُعَةٌ خَضْرَاءُ مُوَشَّاةٌ. وَ مَخْرَجُ عَنُقِهِ كَالْإِبْرِيقِ. وَ مَغْرِزُهَا إِلَى حَيْثُ بَطْنُهُ كَصِبْغِ الْوَسِمَةِ الَْيمَانِيَّةِ، أَوْ كَحَرِيرَةٍ مُلْبَسَةٍ مِرْآةً ذَاتَ صِقَالٍ، وَ كَأَنَّهُ مُتَلَفِّعٌ بِمِعْجَرٍ أَسْحَمَ. إِلاَّ أَنَّهُ يُخَيَّلُ لِكَثْرَةِ مَائِهِ، وَ شِدَّةِ بَرِيقِهِ، أَنَّ الْخُضْرَةَ النَّاضِرَةَ مُمْتَزِجَةٌ بِهِ. وَ مَعَ فَتْقِ سَمْعِهِ خَطٌّ كَمُسْتَدَقِّ الْقَلَمِ فِي لَوْنِ الْأُقْحُوانِ، أَبْيَضُ يَقَقٌ. فَهُوَ بِبَيَاضِهِ فِي سَوَادِ مَا هُنَالِكَ يَأْتَلِقُ. وَ قَلَّ صِبْغٌ إِلاَّ وَقَدْ أَخَذَ مِنْهُ بِقِسْطٍ، وَ عَلاهُ بِكَثْرَةِ صِقَالِهِ وَ بَرِيقِهِ وَ بَصِيصِ دِيبَاجِهِ وَ رَوْنَقِهِ فَهُوَ كالْأَزَاهِيرِ الْمَبْثُوثَةِ، لَمْ تُرَبِّها أَمْطَارُ رَبِيعٍ وَ لاَ شُمُوسُ قَيْظٍ.
وَ قَدْ يَتَحَسَّرُ مِنْ رِيشِهِ، وَ يَعْرَى مِنْ لِبَاسِهِ، فَيَسْقُطُ تَتْرَى، وَ يَنْبُتُ تِبَاعاً، فَيَنْحَتُّ مِنْ قَصَبِهِ انْحِتَاتَ أَوْرَاقِ الْأَغْصَانِ، ثُمَّ يَتَلاَحَقُ نامِياً حَتَّى يَعُودَ كَهَيْئَتِهِ، قَبْلَ سُقُوطِهِ. لاَيُخَالِفُ سَالِفَ أَلْوَانِهِ، وَ لاَ يَقَعُ لَوْنٌ فِي غَيْرِ مَكَانِهِ. وَ إِذَا تَصَفَّحْتَ شَعْرَةً مِنْ شَعَرَاتِ قَصَبِهِ أَرَتْكَ حُمْرَةً وَرْدِيَّةً، وَ تَارَةً خُضْرَةً زَبَرْجَدِيَّةً، وَ أَحْيَاناً صُفْرَةً عَسْجَدِيَّةً. فَكَيْفَ تَصِلُ إِلَى صِفَةِ هذَا عَمَائِقُ الْفِطَنِ، أَوْ تَبْلُغُهُ قَرَائِحُ الْعُقُولِ، أَوْ تَسْتَنْظِمُ وَصْفَهُ أَقْوَالُ الْوَاصِفِينَ.
وَ أَقَلُّ أَجْزَائِهِ قَدْ أَعْجَزَ الْأَوْهَامَ أَنْ تُدْرِكَهُ، وَ الْأَلْسِنَةَ أَنْ تَصِفَهُ! فَسُبْحَانَ الَّذِي بَهَرَ الْعُقُولَ عَنْ وَصْفِ خَلْقٍ جَلاَّهُ لِلْعُيُونِ، فَأَدْرَكَتْهُ مَحدُوداً مُكَوَّناً، وَ مُؤَلَّفاً مُلَوَّناً. وَ أَعْجَزَ الْأَلْسُنَ عَنْ تَلْخِيصِ صِفَتِهِ، وَ قَعَدَ بِهَا عَنْ تَأْدِيَةِ نَعْتِهِ!
صغار المخلوقات
سُبْحَانَ مَنْ أَدْمَجَ قَوَائِمَ الذَّرَّةِ وَ الْهَمَجَةِ إِلَى مَا فَوْقَهُمَا مِنْ خَلْقِ الْحِيتَانِ وَ الْفِيَلَةِ! وَ وَأى عَلَى نَفْسِهِ أَنْ لا يَضْطَرِبَ شَبَحٌ مِمَّا أَوْلَجَ فِيهِ الرُّوحَ، إِلاَّ وَ جَعَلَ الْحِمَامَ مَوْعِدَهُ، وَ الْفَنَاءَ غَايَتَهُ.
منها في صفة الجنة
فَلَوْ رَمَيْتَ بِبَصَرِ قَلْبِكَ نَحْوَ مَا يُوْصَفُ لَكَ مِنْهَا لَعَزَفَتْ نَفْسُكَ عَنْ بَدَائِعِ مَا أُخْرِجَ إِلَى الدُّنْيَا مِنْ شَهَوَاتِهَا وَ لَذَّاتِهَا، وَ زَخَارِفِ مَنَاظِرِهَا، وَ لَذَهِلَتْ بِالْفِكْرِ فِي اصْطِفَاقِ أَشْجَارٍ غُيِّبَتْ عُرُوقُهَا فِي كُثْبَانِ الْمِسْكِ عَلَى سَوَاحِلِ أَنْهَارِهَا، وَ فِي تَعْلِيقِ كَبَائِسِ اللُؤْلُؤِ الرَّطْبِ فِي عَسَالِيجِهَا وَ أَفْنَانِهَا، وَ طُلُوعِ تِلْكَ الِّثمَارِ مُخْتَلِفَةً فِي غُلُفِ أَكْمَامِهَا، تُجْنَى مِنْ غَيْرِ تَكَلُّفٍ فَتَأْتِي عَلَى مُنْيَةِ مُجْتَنِيهَا، وَ يُطَافُ عَلَى نُزَّالِهَا فِي أَفْنِيَةِ قُصُورِهَا بِالْأَعْسَالِ الْمُصَفَّقَةِ، وَ الْخُمُورِ الْمُرَوَّقَةِ قَوْمٌ لَمْ تَزَلِ الْكَرَامَةُ تَتََمادَى بِهِمْ حَتَّى حَلُّوا دَارَ الْقَرارِ، وَ أَمِنُوا نُقْلَةَ الْأَسْفَارِ. فَلَوْ شَغَلْتَ قَلْبَكَ أَيُّهَا الْمُسْتَمِعُ بِالْوُصُولِ إِلَى مَا يَهجُمُ عَلَيْكَ مِنْ تِلْكَ الْمَنَاظِرِ الْمُونِقَةِ،لَزَهِقَتْ نَفْسُكَ شَوْقاً إِلَيْهَا، وَ لَتَحَمَّلْتَ مِنْ مَجْلِسِي هذَا إِلَى مُجَاوَرَةِ أَهْلِ الْقُبُورِ اسْتِعْجَالاً بِها. جَعَلَنَا اللَّهُ وَ إِيَّاكُمْ مِمَّنْ يَسْعَى بِقَلْبِهِ إِلَى مَنَازِلِ الْأبْرَارِ بِرَحْمَتِهِ.
