Iako su poniznost i skrušenost neke od pohvaljenih ljudskih osobina, treba znati da izražavanje poniznosti nije potpuno prihvatljivo, jer u nekim prilikama ispoljavanje poniznosti može imati nepovoljne posljedice. Stoga se u kulturi druženja susrećemo sa primjerima kada je poniznost zabranjena, od kojih ćemo neke dolje navesti.
- Poniznost pred oholim
Jedna od neprihvatljivih ljudskih osobina je oholost i ubraja se u velike grijehe. Zato poniznost naspram oholog nije prihvatljiva, jer je znak iskazivanja naklonosti prema njemu i učvršćivanja njegovog položaja, a Bog Uzvišeni ne voli ohole.
Imam Sadik, mir neka je s njim, kaže:
أَوْحَى اللهُ إِلَى دَاوُدَ ع يَا دَاوُدُ كَمَا أَنَّ أَقْرَبَ النَّاسِ إِلَى اللهِ الْمُتَوَاضِعُونَ كَذَلِكَ أَبْعَدُ النَّاسِ مِنَ اللهِ الْمُتَكَبِّرُونَ
“Objavio je Bog Davudu: ‘O Davude, kao što su Bogu najbliži ljudi oni skrušeni, tako su od Boga najudaljeniji oni oholi!’”[1]
Zato je naređeno da se sa oholim oholo ophodi, da bi se tako spustio sa visova svoje oholosti i među ljudima postao neznatan i bijedan.
Božiji Poslanik, s.a.v.a., rekao je:
إذا رَأيْتُمُ الْمُتَواضِعِينَ مِنْ أُمَّتي فَتَواضَعُوا لَهُمْ وَ إذا رَأَيْتُمُ الْمُتَّكَبِرِينَ فَتَكَبَّرُوا عَلَيْهِمْ فَإنَّ ذَلِكَ لَهُمْ مَذَلَّةٌ وَ صِغَارٌ
“Kada vidite ponizne iz moga ummeta budite ponizni prema njima, a kada vidite nadmene, budite nadmeni prema njima, jer će to za njih značiti poniženje i omalovažavanje.”[2]
- Poniznost zbog bogatstva
Drugi primjer kada poniznost nije prihvatljiva jeste poniznost prema bogatašima zbog njihova bogatstva. Ako neko naspram bogataša bude ponizan samo zbog njegovog bogatstva, osnove njegovog vjerovanja će biti uzdrmane. S druge strane, poniznost bogatih prema siromašnim poželjna je i veoma je pohvaljena.
Imam Ali, mir neka je s njim, kaže o ovom pitanju:
مَا أَحْسَنَ تَوَاضُعَ الْأَغْنِيَاءِ لِلْفُقَرَاءِ طَلَبًا لِمَا عِنْدَ اللهِ وَ أَحْسَنُ مِنْهُ تِيهُ الْفُقَرَاءِ عَلَى الْأَغْنِيَاءِ اتِّكَالًا عَلَى اللهِ
“Kako je lijepa poniznost bogatih pred siromašnim radi sticanja nagrade Božije, a još ljepša od toga je uznositost siromašnih pred bogatima, jer se uzdaju u Boga.”[3]
Također kaže:
وَ مَنْ أَتَى غَنِيًّا فَتَوَاضَعَ لَهُ لِغِنَاهُ ذَهَبَ ثُلُثَا دِينِهِ
“Ko ode bogatašu te zbog bogatstva njegova pred njim ponizan bude, izgubit će dvije trećine svoje vjere.”[4]
Isto tako u Tevratu se kaže:
مَنْ تَواضَعَ لِغَنِيٍّ لِأَجْلِ غِناهُ ذَهَبَ ثُلْثا دِينِهِ
“Ko bude ponizan pred bogatašem zbog bogatstva njegova izgubit će dvije trećine vjere svoje.”
- Poniznost prema nevjernicima
Drugi primjer koji predstavlja izuzetak jeste poniznost prema nevjernicima i neprijateljima, jer ne smiju vjernici smatrati sebe neznatnim naspram nevjernika[5] i upućivati im poglede poštovanja, već trebaju biti ponizni samo prema vjernicima, a prema nevjernicima biti strogi i gordi, kao što Kur'an kaže:
مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللهِ وَالَّذِينَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْكُفَّارِ رُحَمَاءُ بَيْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُكَّعًا سُجَّدًا يَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللهِ وَ رِضْوَانًا سِيمَاهُمْ فِى وُجُوهِهِم مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِكَ مَثَلُهُمْ فِى التَّوْرَاةِ وَ مَثَلُهُمْ فِى الْإِنجِيلِ كَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْئَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ يُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِيَغِيظَ بِهِمُ الْكُفَّارَ وَعَدَ اللهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَ أَجْرًا عَظِيمًا
“Muhammed je Božiji Poslanik, a njegovi sljedbenici su strogi prema nevjernicima, a samilosni među sobom; vidiš ih kako se klanjaju i licem na tle padaju, želeći Božiju nagradu i zadovoljstvo – na licima su im znaci, tragovi od padanja licem na tle. Tako su opisani u Tevratu. A u Indžilu: oni su kao biljka kad izdanak svoj izbaci pa ga onda učvrsti, i on ojača, i uspravi se na svojoj stabljici, izazivajući divljenje sijača – da bi On s vjernicima najedio nevjernike. A onima koji vjeruju i dobra djela čine Bog obećava oprost i nagradu veliku.” (El-Feth, 29)
Također kaže:
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ مَن يَرْتَدَّ مِنكُمْ عَن دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِى اللهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرِينَ يُجَاهِدُونَ فِى سَبِيلِ اللهِ وَ لَا يَخَافُونَ لَوْمَةَ لآئِمٍ ذَلِكَ فَضْلُ اللهِ يُؤْتِيهِ مَن يَشَاءَ وَ اللهُ وَاسِعٌ عَلِيم
“O vjernici, ako neko od vas od vjere svoje otpadne – pa, Bog će sigurno mjesto njih dovesti ljude koje On voli i koji Njega vole, prema vjernicima ponizne, a prema nevjernicima ponosite; oni će se na Božijem putu boriti i neće se ničijeg prijekora bojati. To je Božiji dar, koji On daje kome hoće – a Bog je neizmjerno dobar i zna sve.” (El-Maide, 54)
- Poniznost prema onima koji javno griješe i prema onima koji su ostavili namaz
Jedan od primjera kada poniznost također nije prihvatljiva je poniznost prema osobama koje su poznate po otvorenom griješenju, kao što su pijanstvo, kamatarenje, napuštanje namaza i tome slično.
Islam ne dopušta da se prema takvim ljudima ponašamo na način da se oni osmjele u činjenju grijeha i neposlušnosti pa zato zabranjuje da se ovakvim osobama čak i selam naziva.[6]
Sažetak rasprave
Ukratko, pohvaljena je ona poniznost koja bude radi Boga i na putu Božijem i koja bude proizlazila iz uzvišenih pobuda i visokih nebeskih ciljeva. Ali, ako cilj poniznosti nije Bog i ako nismo radi Boga skrušeni, to je onda za čovjeka istinsko poniženje, a vjernik, odgojen lijepim moralom, neće se nikad izložiti poniženju. Zato je isključivost u pitanjima etike neispravan i prema riječima pjesnika:
Jer svijet je kao šminka, madež, oko i obrva
I sve na svom mjestu dobro biva.
[1] El-Džavahiru-l-senijje, str. 69; Usuli Kafi, sv. 2, str. 123, hadis 11, s tom razlikom da je u drugoj zbirci
preneseno: …أَقْرَبَ النَّاسِ مِنَ اللَّهِ.
[2] Džami‘u-l-se‘adat, bejrutsko izdanje, sv. 1, str. 363; Ihjau ‘ulumi-d-din, Gazali, bejrutsko izdanje, sv. 3, str. 341.
[3] Biharu-l-anvar, sv. 72, str. 123; Nehdžu-l-belaga, Subhi Salih, izreka 406.
[4] Nehdžu-l-belaga, Fejzu-l-islam, izreka 219.
[5] Da ne ostane neizrečeno, ovdje se pod nevjernicima misli na osobe koje su prema islamu i muslimanima zlonamjerne, nasrtljive i bore se, te vrše protiv islama propagandu i nanose mu štetu. Ali nema prepreke da se prema onima koji se prema muslimanima ponašaju miroljubivo, izražavaju ljubav i dobrostivost, kao što Bog Uzvišeni kaže: لَا يَنْهَاكُمُ اللهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِى الدِّينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُم مِّن دِيَارِكُمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَBog vam ne zabranjuje da činite dobro i da budete pravedni prema onima koji ne ratuju protiv vas zbog vjere i koji vas iz zavičaja vašeg ne izgone – Bog, zaista, voli one koji su pravedni. (El-Mumtahina, 8)
[6] Za više obavijesti o ovom pitanju: Tefsir Nuri-l-sekalejn, sv.1. str 526–527; Vesailu-š-ši‘a, sv. 8, str. 431–432, pogl. 28.