Staza rječitosti, govor 162. Svojstva Boga Allah, Stvoritelj iz ničeg. Dio govora istog o stvaranju čovjeka i usmjeravanju prema potrebama životnim.
Neka je hvala Bogu, Stvoritelju ljudi, Rasprostiratelju zemlje, Onome Koji je učinio da rijeke teku i Onome Koji je dao da bilje raste po uzvisinama. Prvina Njegova nema početka nikakvog, niti vječnost Njegova ima kraja ikakva. On je Prvi i oduvijek. On je trajan bez roka. Čela se klanjaju pred Njim i usne iskazuju jednoću Njegovu. On je odredio granice stvari u doba kada ih je On stvorio, tako da one ne budu slične Njemu.
Zamišljanja Ga ne mogu naslutiti unutar granica kretanja udova i osjetila. Njemu se ne kaže “kada”, niti Mu se određuje kraj vremenski sa “do”. On je vidljiv, ali se ne može reći “iz čega”. On je skriven, ali se ne može reći “u čemu”. On nije tijelo da bi nestalo, niti je pokriven da bi bio sadržan unutar. On nije blizu stvari na način da ih dotiče, niti je udaljen od njih na način da je odijeljen.
Njemu nije skriveno usmjeravanje pogleda robova Njegovih, niti ponavljanje riječi, niti pogled letimičan na brežuljke, niti pružanje koraka u noći mrkloj ili u tmini dubokoj, na što Mjesec sjajni upravlja svjetlo svoje i Sunce blistavo stiže u bdijenju svome, zalazeći i izlazeći s vrtnjom vremena i mijena, te s približavanjem nadolazeće noći ili s nestajanjem dana koji umiče.
On prethodi krajnosti svakoj i granici i računanju i brojanju svakom. On je visoko iznad onoga što Mu pripisuju oni koji Ga ograničavaju svojstvima mjera, krajevima mjesta, nastanjivanjem u kućama i boravljenjem u mjestima, jer se ograničavanje odnosi na stvorove Njegove i može se pripisati samo drugome mimo Njega.
On stvari nije stvorio iz počela vječitih, niti po uvijek postojecćim uzorima, nego je On stvorio ono što je stvorio, te mu onda granice ustvrdio. On je oblikovao ono što je oblikovao i oblik mu najljepši dodijelio. Ništa Mu se ne može ne pokoravati, ali pokoravanje svega nije Mu ni od kakve koristi. Znanje Njegovo o mrtvima, koji su otišli, isto je kao i znanje Njegovo o živima, koji još postoje. Znanje Njegovo o onome što je u nebesima najvišim jeste poput znanja Njegova o onome što je u podzemljima najnižim.
O stvore stvaranja pravilnog, koji si začet i čuvan u tminama materica s mnoštvom zastora! Proizveden si iz biti zemlje i položen si na mjesto pouzdano do odredbe poznate i roka određenog. Ti se običavaš pomicati u utrobi majke svoje kao zametak, a niti odgovaraš na molbu, niti čuješ poziv.
Onda si izvučen iz prebivališta svoga u boravište koje nisi vidio, a nisi poznavao ni načine korišćenja njegova. Ko je taj koji te je uputio na sisanje hrane iz grudi majke tvoje i upoznao te, kada je potreba, o mjestima traženja i htijenja tvoga? Daleko od toga! Zaista, onaj ko je nemoćan shvatiti svojstva onoga s oblikom i udovima još je nemoćniji shvatiti svojstva Stvoritelja i još je dalje od toga da Ga shvati pomoću granica onoga što je stvoreno.
Preveli: Rusmir Mahmutćehajić i Mehmedalija Hadžić
وَ مِنْ خُطبَةٍ لهُعليه السلام
الخالق جل و علا
اَلْحَمْدُ لِلَّهِ خَالِقِ الْعِبَادِ، وَ سَاطِحِ الْمِهَادِ، وَ مُسِيلِ الْوِهَادِ، وَ مُخْصِبِ النِّجَادِ. لَيْسَ لِأَوَّلِيَّتِهِ ابْتِدَاءٌ، وَ لاَ لِأَزَلِيَّتِهِ انْقِضَاءٌ. هُوَ الْأَوَّلُ وَ لَمْ يَزَلْ؛ وَ الْبَاقِي بِلا أَجَلٍ. خَرَّتْ لَهُ الْجِبَاهُ، وَ وَحَّدَتْهُ الشِّفَاهُ. حَدَّ الْأَشْيَاءَ عِنْدَ خَلْقِهِ لَهَا إِبَانَةً لَهُ مِنْ شَبَهِهَا. لاَ تُقَدِّرُهُ الْأَوْهَامُ بِالْحُدودِ وَ الْحَرَكَاتِ،وَ لاَ بِالْجَوَارِحِ وَ الْأَدَوَاتِ. لاَ يُقَالُ لَهُ: »مَتَى؟«وَ لاَ يُضْرَبُ لَهُ أَمَدٌ »بِحَتَّى«. الظَّاهِرُ لا يُقَالُ »مِمَّا؟«وَ الْبَاطِنُ لاَ يُقَالُ »فِيم؟«لاَ شَبَحٌ فَيُتَقَصَّى وَ لاَ مَحْجُوبٌ فَيُحْوَى. لَمْ يَقْرُبْ مِنَ الْأَشْيَاءِ بِالْتِصَاقٍ، وَ لَمْ يَبْعُدْ عَنْهَا بِافْتِرَاقٍ، وَ لاَ يَخْفَى عَلَيْهِ مِنْ عِبَادِهِ شُخُوصُ لَحْظَةٍ، وَ لاَ كُرُورُ لَفْظَةٍ، وَ لاَ ازْدِلافُ رَبْوَةٍ، وَ لاَ انْبِسَاطُ خُطْوَةٍ. فِي لَيْلٍ دَاجٍ، وَ لاَ غَسَقٍ سَاجٍ، يَتَفَيَّأُ عَلَيْهِ الْقَمَرُ الْمُنِيرُ، وَ تَعْقُبُهُ الشَّمْسُ ذَاتُ النُّورِ فِي الْأُفُولِ وَ الْكُرُورِ، وَ تَقَلُّبِ الْأَزْمِنَةِ وَ الدُّهُورِ، مِنْ إِقْبَالِ لَيْلٍ مُقْبِلٍ، وَ إِدْبَارِ نَهَارٍ مُدْبِرٍ. قَبْلَ كُلِّ غَايَةٍ وَ مُدَّةٍ، وَ كُلِّ إِحْصَاءٍ وَعِدَّةٍ، تَعَالَى عَمَّا يَنْحَلُهُ الْمحَدِّدُونَ مِنْ صفَاتِ الْأَقْدَارِ، وَ نِهَايَاتِ الْأَقْطَارِ. وَ تَأَثُّلِ الْمَسَاكِنِ، وَ تَمَكُّنِ الْأَمَاكِنِ. فَالْحَدُّ لِخَلْقِهِ مَضْرُوبٌ، وَ إِلَى غَيْرِهِ مَنْسُوبٌ.
ابتداع المخلوقين
لَمْ يَخْلُقِ الْأَشْيَاءَ مِنْ أُصُولٍ أَزَلِيَّةٍ، وَ لاَ مِنْ أَوَائِلَ أَبَدِيَّةٍ، بَلْ خَلَقَ مَا خَلَقَ فَأَقَامَ حَدَّهُ، وَ صَوَّرَ مَا صَوَّرَ فَأَحْسَنَ صُورَتَهُ. لَيْسَ لِشَيْءٍ مِنْهُ امْتِنَاعٌ، وَ لاَلَهُ بِطَاعَةِ شَيْءٍ انْتِفَاعٌ. عِلْمُهُ بِالْأَمْوَاتِ الْمَاضِينَ كَعِلْمِهِ بِالْأَحْيَاءِ الْبَاقِينَ، وَ عِلْمُهُ بِمَا فِي السَّمواتِ الْعُلَى كَعِلْمِهِ بِمَا فِي الْأَرَضِينَ السُّفْلَى.
منها: أَيُّهَا الْمخْلُوقُ السَّوِيُّ، وَ الْمُنْشَأُ الْمَرْعِيُّ فِي ظُلُمَاتِ الْأَرْحَامِ، وَ مُضَاعَفَاتِ الْأَسْتَارِ. بُدِئْتَ مِنْ سُلاَلَةٍ مِنْ طِينٍ، وَ وُضِعْتَ فِي قَرَارٍ مَكِينٍ، إِلَى قَدَرٍ مَعْلُومٍ، وَ أَجَلٍ مَقْسُومٍ. تَمُورُ فِي بَطْنِ أُمِّكَ جَنِيناً لا تُحِيرُ دُعَاءً، وَ لاَ تَسْمَعُ نِدَاءً. ثُمَّ أُخْرِجْتَ مِنْ مَقَرِّكَ إِلَى دَارٍ لَمْ تَشْهَدْهَا، وَ لَمْ تَعْرِفْ سُبُلَ مَنَافِعِها. فَمَنْ هَدَاكَ لِاجْتِرَارِ الْغِذَاءِ مِنْ ثَدْيِ أُمِّكَ؟ وَ عَرَّفَكَ عِنْدَ الْحَاجَةِ مَوَاضِعَ طَلَبِكَ وَ إرَادَتِكَ! هَيْهَاتَ، إِنَّ مَنْ يَعْجِزُ عَنْ صِفَاتِ ذِي الْهَيْئَةِ وَ الْأَدَوَاتِ فَهُوَ عَنْ صِفَاتِ خَالِقِهِ أَعْجَزُ! وَ مِنْ تَنَاوُلِهِ بِحُدُودِ الْمخْلُوقِينَ أَبْعَدُ!
