Staza rječitosti, govor 185. O Jednoći Božijoj. Govor ovaj sadrži počela znanja kojih nema ni u jednome govoru drugom.
Onaj koji Mu dodjeljuje stanja ne vjeruje u Jednost Njegovu, niti onaj koji Ga uspoređuje shvaća zbilju Njegovu. Onaj koji Ga prikazuje ne upoznaje Ga. Onaj koji pokazuje na Nj i zamišlja Ga ne domišlja Njega. Sve što je poznato kroz sebe – stvoreno je, a sve što postoji uslijed drugog – posljedica je. On djeluje, ali ne pomoću sredstva. On ustvrđuje mjere, ali ne djelatnošću mišljenja. On je imućan, ali ne pribavljanjem.
Vremena nisu s Njim, a sredstva Mu ne pomažu. Bivanje Njegovo prethodi vremenima. Jestost Njegova prethodi ne-jestosti, a vječnost Njegova prethodi početku. Njegovim stvaranjem osjetila obznanjeno je da On nema osjetila nikakvih. Oprečnostima u različitim stvarima obznanjeno je da On nema oprečnosti nikakve, a sličnošću među stvarima obznanjeno je da nema ništa Njemu slično. On je učinio svjetlost oprečnom tmini, sjaj mrklini, suhoću vlazi i toplinu studeni. On stvara sklonost među pojavama protivnim.
On stapa oblike različite, približava udaljene i razdvaja spojene. On nije granicama ograničen ni brojevima izbrojan. Zasebnosti tvarne mogu okruživati stvari vrste njihove, a dijelovi tijela mogu ukazivati na ono što je slično njima. Izraz “budući da” opovrgava vječitost njihovu, izraz “nakon” opovrgava njihovo bivanje oduvijek, a izraz “kao da nije” drži ih dalekim od savršenosti.
Kroz njih Se Tvorac njihov pokazuje umovima i kroz njih je On zaštićen od pogleda očiju. Mirovanje i kretanje ne odnose se na Njega, jer kako bi se moglo odnositi na Njega ono što je On Sam potakao!? I kako bi se nešto što je On stvorio izvorno ponovno moglo pojaviti u Njemu, i kako se nešto što je On izvorno izveo u postojanje može pojaviti u Njemu!? Ako to ne bi bilo tako, On Sam bio bi raznolik u Sebi, bit Njegova bi postala djeljiva i zbilja bi Njegova bila spriječena da se smatra vječnom. Da je za Nj postojala ikakva prednjost, za Nj bi također postojala i stražnjost neka. On bi trebao upotpunjavanje samo ukoliko Ga zadesi manjkavost. U tome bi se slučaju u Njemu pojavili znaci stvorenosti i On bi postao znak umjesto znakova koji vode Njemu. Kroz Njegovu moć odbijanja na Njega ne može utjecati ono što utječe na drugo mimo Njega.
On je Onaj Koji Se ne mijenja i na Njega se ne odnosi iščezavanje. Postupak postavljanja ne dolikuje Mu. On nikoga nije rodio da bi On bio smatran rođenim. On nije rođen, jer bi u protivnom bio obuhvaćen u granice. On je tako visoko da bi imao sinove. On je tako čist da bi doticao žene. Zamišljanje Ga ne može doseći tako da bi Mu dodijelilo količinu. Razumijevanje ne može misliti o Njemu tako da bi Mu dalo oblik. Osjetila Ga ne zamjećuju tako da bi Ga osjećala. Ruke Ga ne mogu dotaći tako da bi Ga pogladile. On Se ne mijenja ni u kakvom uvjetu. On ne prolazi iz jednog stanja u drugo. Noći i dani Ga ne postaravaju. Svjetlost i tama ne mijenjaju Ga. Ne može biti rečeno da On ima granicu ili krajnost, kraj ili završetak. Niti stvari upravljaju Njime tako da bi Ga uzdigle ili da bi Ga spustile, niti Ga išta nosi tako da bi Ga napinjalo ili Ga držalo uspravnim. On nije ni unutar oblika, ni izvan njih. On šalje vijesti, ali ne jezikom i glasom. On čuje, ali ne otvorima usnim i osjetilima slušanja. On kazuje, ali ne izgovara riječi. On čuva, ali Ga čuvanje ne zamara. On određuje, ali ne uvježbavanjem misli Svoje. On voli i pristaje bez čuvstvenosti ikakve. On mrzi i osjeća ljutnju bez brižnosti ikakve. Kada On hoće nešto stvoriti, On kaže “Budi!” i ono jest, ali ne glasom koji odzvanja, niti pozivom koji se čuje. Govor je Njegov – neka je On Uzvišen! – čin stvaranja Njegova. Sklonost Njegova nikada nije postojala prije tog. Da je ona bila vječna, bio bi i drugi bog.
Ne može biti rečeno da je On nastao poslije nebivanja Njegova, budući da bi u tome slučaju Njemu bila pripisana svojstva stvorenog, te ne bi preostalo razlike nikakve između tog i Njega i On ne bi imao odlike nikakve nad tim. Tako bi Tvorac i tvorevina postali jednaki, a Pokretač i pokrenuto bili bi na razini istoj. On je stvorio sve stvoreno, bez uzora ikakva koji je napravio neko drugi, i On nije osigurao pomoć bilo čega iz stvaranja Svoga.
On je stvorio Zemlju i obdržava je bez uposlenosti ikakve, učvrstio je bez potpore, učinio da stoji bez nogu, uzdigao je bez stupova, zaštitio je od uvijanja i krivljenja, obranio je od mrvljenja i rastavljanja. On je utvrdio planine njezine poput panjeva i ukrutio stijene njezine, dao da u izobilju provru izvori njezini i široko rascijepio doline njezine. Što god je On napravio ne trpi bilo kakav tok i što god je On ojačao ne trpi bilo kakvu slabost.
On Se pokazuje nad njom vlašću i veličinom Svojom. On zna unutarnjost njezinu kroz znanje i poznavanje Svoje. On je visoko iznad svega njezinoga uzvišenošću i dostojanstvenošću Svojom. Ništa njezino što On traži ne opire Mu se, niti Mu se suprotstavlja tako da bi Ga nadvladalo. Brzac nikakav ne može pobjeći od Njega tako da bi Mu utekao. On nije ovisan o bilo kojem imućnom tako da bi ga on opskrbljavao. Sve Mu se potčinjava i ponizno je pred veličinom Njegovom. Ništa ne može izbjeći vlasti Njegovoj nekome drugom da bi se susteglo od blagodati Njegove ili kazne Njegove. Nema ništa usporedno Njemu da bi se s Njim moglo mjeriti i niko nije kao On da bi Mu bio jednak.
On će nju uništiti poslije postojanja njezina, dok će sve ono što postoji na njoj postati nepostojeće. Utrnuće svijeta poslije stvaranja njegova nije čudnije od prvog tvorenja i izumijevanja njegova. Kako bi to moglo biti?! Čak i kada bi sve životinje Zemlje, bilo ptice, bilo zvijeri, stajska ili pašnjačka stoka, podrijetla različita i vrsta različitih, ljudi tupi i ljudi oštroumni, svi skupa – pokušali stvoriti čak mušicu, oni nisu sposobni proizvesti je i ne razumiju šta je put stvaranja njezina. Zasigurno bi umovi njihovi bili smeteni i lutali bi u nastojanju da to saznaju. Snage njihove bile bi nemoćne i ne bi uspjeli. Odustali bi razočarani i umorni, spoznajući da su poraženi i priznajući nesposobnost svoju proizvesti je. Shvatili bi i da su tako slabi da bi je smjeli uništiti.
Zaista, poslije utrnuća svijeta ovog, Allah Uzvišeni ostat će Sam bez ičega drugog pored Sebe. On će biti, poslije utrnuća svijeta, kao što je bio prije proizvođenja njegova: bez vremena, ili mjesta, ili trena, ili razdoblja. Tada neće postojati rokovi, razdoblja i vremena, a godine i časi nestat će. Ništa neće biti osim Jednog, Silnog, Kojem jest povratak svega. Početak stvaranja njegova nije bio u moći njegovoj i utrnuće svoje on ne može spriječiti. Kad bi mogao da to spriječi, trajao bi zauvijek. Kada je On stvorio bilo šta iz svijeta ovog, stvaranje toga nije Mu nametnulo poteškoću ikakvu, a stvaranje svega što je On stvorio i oblikovao nije Ga zamorilo. On to nije stvorio da bi uvećao vlast Svoju, niti u strahu od gubitka ili štete, niti da bi tražio pomoć njegovu od suparnika nadmoćnog, niti da bi Sebe zaštitio od protivnika osvetničkog s podrškom njegovom, niti radi proširenja vlasti Svoje s pomoći njegovom, niti radi hvalisanja naspram druga nekog, niti zato što Se osjećao usamljenim te odlučio da zatraži bliskost njegovu.
Onda, poslije stvaranja njegova, On će ga uništiti, ali ne iz dosade koja Ga je obuzela u obdržavanju i upravljanju njegovu, niti radi zadovoljstva ikakva koje će Mu doći, niti od ikakva tereta njegova nad Njim. Duljina trajanja njegova ne umara Ga tako da bi Mu nametnula brzo uništenje njegovo. Ali, Uzvišeni upravlja njime dobrotom Svojom, održava ga naredbom Svojom i usavršava ga moći Svojom. Onda, poslije uništenja njegova, On će ga iznova vratiti u život, ali ne radi ikakve potrebe Svoje za njim, niti da bi tražio ikakvu pomoć ičega iz njega protiv njega, niti da bi prešao iz uvjeta usamljenosti u uvjete druženja, niti iz uvjeta neznanja i sljepoće u uvjete znanja i istraživanja, niti od oskudnosti i potrebe prema nepotrebitosti i obilju, niti od nemilosti i poniženosti prema časti i ugledu.
Preveli: Rusmir Mahmutćehajić i Mehmedalija Hadžić
وَ مِنْ خُطبَةٍ لَهُعليه السلام
في التوحيد، و تجمع هذه الخطبة من أُصول العلم ما لا تجمعه خطبة
مَا وَحَّدَهُ مَنْ كَيَّفَهُ، وَ لاَ حَقِيقَتَهُ أَصَابَ مَنْ مَثَّلَهُ، وَ لاَ إِيَّاهُ عَنَى مَنْ شَبَّهَهُ. وَ لاَ صَمَدَهُ مَنْ أَشَارَ إِلَيْهِ وَ تَوَهَّمَهُ. كُلُّ مَعْرُوفٍ بَنَفْسِهِ مَصْنُوعٌ، وَ كُلُّ قَائِمٍ فِي سِوَاهُ مَعْلُولٌ. فَاعِلٌ لاَ بِاضْطِرَابِ آلَةٍ. مُقَدِّرٌ لاَ بِجَوْلِ فِكْرَةٍ. غَنِىٌّ لاَ بِاسْتِفَادَةٍ. لاَ تَصْحَبُهُ الْأَوْقَاتُ، وَ لاَ تَرْفِدُهُ الْأَدَواتُ سَبَقَ الْأَوْقَاتَ كَوْنُهُ. وَ الْعَدَمَ وُجُودُهُ. وَ الْاِبْتِدَاءَ أَزَلُهُ.
بِتَشْعِيرِهِ الْمَشَاعِرَ عُرِفَ أَنْ لاَ مَشْعَرَ لَهُ
وَ بِمُضَادَّتِهِ بَيْنَ الْأُمُورِ عُرِفَ أَنْ لاَ ضِدَّ لَهُ. وَ بِمُقَارَنَتِهِ بَيْنَ الْأَشْيَاءِ عُرِفَ أَنْ لاَ قَرِينَ لَهُ. ضَادَّ النُّورَ بِالظُّلْمَةِ وَ الْوُضُوحَ بِالْبُهْمَةِ، وَ الْجُمُودَ بِالْبَلَلِ، وَ الْحَرُورَ بِالصَّرَدِ. مُؤَلِّفٌ بَيْنَ مُتَعَادِيَاتِهَا. مُقَارِنٌ بَيْنَ مُتَبَايناتِها، مُقَرِّبٌ بَيْنَ مُتَبَاعِدَاتِهَا. مُفَرِّقٌ بَيْنَ مُتَدَانِيَاتِها. لاَ يُشْمَلُ بِحَدٍّ، وَلاَ يُحْسَبُ بِعَدٍّ، وَ إِنَّما تَحُدُّ الْأَدَوَاتُ أَنْفُسَهَا، وَ تُشِيرُ الْآلاَتُ إِلَى نَظَائِرِهَا.
مَنَعَتْهَا مُنْذُ الْقِدْمَةَ، وَ حَمَتْهَا قَدُ الْأَزَلِيَّةَ. وَ جَنَّبَتْهَا لَوْ لاَ التَّكْمِلَةَ، بِهَا تَجَلَّى صَانِعُهَا لِلْعُقُولِ، وَ بِهَا امْتَنَعَ عَنْ نَظَرِ الْعُيُونِ وَ لاَ يَجْرِي عَلَيْهِ السُّكُونُ وَ الْحَرَكَةُ. وَ كَيْفَ يَجْرِي عَلَيْهِ مَا هُوَ أَجْرَاهُ. وَ يَعُودُ فِيهِ مَا هُوَ أَبْدَاهُ، وَ يَحْدُثُ فِيهِ مَا هُوَ أَحْدَثَهُ! إِذاً لَتَفَاوَتَتْ ذَاتُهُ، وَ لَتَجَزَّأَ كُنْهُهُ، وَ لاَمْتَنَعَ مِنَ الْأَزَلِ مَعْنَاهُ؛ وَ لَكَانَ لَهُ وَرَاءٌ إِذْ وُجِدَ لَهُ أَمَامٌ، وَ لاَلْتمَسَ الَّتمَامَ إِذْ لَزِمَهُ النُّقْصَانُ. وَ إِذاً لَقَامَتْ آيَةُ الْمَصْنُوعِ فِيهِ، وَ لَتَحَوَّلَ دَلِيلاً بَعْدَ أَنْ كانَ مَدْلُولاً عَلَيْهِ. وَ خَرَجَ بِسُلْطَانِ الْاِمْتِنَاعِ مِنْ أَنْ يُؤَثِّرَ فِيهِ مَا يُؤَثِّرُ فِي غَيْرِهِ.
الَّذِي لاَ يَحُولُ وَ لاَ يَزُولُ، وَ لاَ يَجُوزُ عَلَيْهِ الْأُفُولُ. لَمْ يَلِدْ فَيَكُونَ مَوْلوداً، وَ لَمْ يُولَدْ فَيَصِيرَ مَحْدُوداً. جَلَّ عَنِ اتِّخَاذِ الْأَبْنَاءِ، وَ طَهُرَ عَنْ مُلاَمَسَةِ النِّسَاءِ. لاَ تَنَالُهُ الْأَوْهَامُ فَتُقَدِّرَهُ، وَ لاَ تَتَوَهَّمُهُ الْفِطَنُ فَتُصَوِّرَهُ. وَ لاَ تُدْرِكُهُ الْحَوَاسُّ فَتُحِسَّهُ وَ لاَ تَلْمِسُهُ الْأَيْدِي فَتَمَسَّهُ. وَ لاَ يَتَغَيَّرُ بِحَالٍ، وَ لاَ يَتَبَدَّلُ فِي الْأَحْوالِ. وَ لاَ تُبْلِيهِ اللَّيَالِي وَ الْأَيَّامُ، وَ لاَ يُغَيِّرُهُ الضِّيَاءُ وَ الظَّلامُ.
وَ لاَ يُوصَفُ بِشَىْءٍ مِنَ الْأَجْزَاءِ، وَ لاَ بِالْجَوارِحِ وَ الْأَعْضَاءِ. وَ لاَ بِعَرَضٍ مِنَ الْأَعْرَاضِ، وَ لاَ بِالْغَيْرِيَّةِ وَ الْأَبْعاضِ. وَ لاَ يُقَالُ لَهُ حَدٌّ وَ لاَ نِهَايَةٌ، وَ لاَ انْقِطَاعٌ وَ لاَ غَايَةٌ. وَ لاَ أَنَّ الْأَشْياءَ تَحْويهِ فَتُقِلَّهُ أَوْ تُهْوِيَهُ، أَوْ أَنَّ شَيْئاً يَحْمِلُهُ فَيُميلَهُ أَوْ يُعَدِّلَهُ. لَيْسَ فِي الْأَشْيَاءِ بِوَالِجٍ، وَ لاَ عَنْهَا بِخَارِجٍ. يُخْبِرُ لاَ بِلِسَانٍ وَلَهَوَاتٍ، وَ يَسْمَعُ لاَ بِخُرُوقٍ وَ أَدَوَاتٍ. يَقُولُ وَ لاَ يَلْفِظُ، وَ يَحْفَظُ وَ لاَ يَتَحَفَّظُ، وَ يُرِيدُ وَلاَ يُضْمِرُ. يُحِبُّ وَ يَرْضَى مِنْ غَيْرِ رِقَّةٍ، وَ يُبْغِضُ وَ يَغْضَبُ مِنْ غَيْرِ مَشَقَّةٍ. يَقُولُ لِمَنْ أَرَادَ كَوْنَهُ: كُنْ فَيَكُونُ. لاَ بِصَوْتٍ يَقْرَعُ، وَ لاَ بِنِدَاءٍ يُسْمَعُ. وَ إِنَّما كَلامُهُ سُبْحَانَهُ فِعْلٌ مِنْهُ أَنْشَأَهُ وَ مَثَّلَهُ، لَم يَكُنْ مِنْ قَبْلِ ذلِكَ كائِناً، وَ لَوْ كَانَ قَدِيماً لَكانَ إِلهاً ثَانياً.
لا يُقَالُ كانَ، بَعْدَ أَنْ لَمْ يَكُنْ، فَتَجْرِيَ عَلَيْهِ الصِّفَاتُ الُْمحْدَثَاتُ، وَ لاَ يَكُونُ بَيْنَهَا وَ بَيْنَهُ فَصْلٌ، وَ لاَ لَهُ عَلَيْهَا فَضْلٌ، فَيَسْتَوِيَ الصَّانِعُ وَ الْمَصْنُوعُ، وَ يَتَكَافَأَ الْمُبْتَدَعُ وَ الْبَدِيعُ. خَلَقَ ألْخَلائِقَ عَلَى غَيْرِ مِثَالٍ خَلاَ مِنْ غَيْرِهِ، وَ لَمْ يَسْتَعِنْ عَلَى خَلْقِهَا بِأَحَدٍ مِنْ خَلْقِهِ. وَ أَنْشَأَ الْأَرْضَ فَأَمْسَكَهَا مِنْ غَيْرِ اشْتِغَالٍ. وَ أَرْسَاهَا عَلَى غَيْرِ قَرَارٍ، وَ أَقَامَهَا بِغَيْرِ قَوَائِمَ. وَ رَفَعَهَا بِغَيْرِ دَعَائِمَ. وَ حَصَّنَهَا مِنَ ألْأَوَدِ وَ الْإِعْوِجَاجِ. وَ مَنَعَهَا مِنَ التَّهَافُتِ وَ الْاِنْفِرَاجِ. أَرْسَى أَوْتَادَهَا، وَ ضَرَبَ أَسْدَادَهَا، وَ اسْتَفَاضَ عُيُونَها، وَ خَدَّ أَوْدِيَتَهَا. فَلَمْ يَهِنْ مَا بَنَاهُ وَ لاَ ضَعُفَ مَا قَوَّاهُ.
هُوَ الظَّاهِرُ عَلَيْهَا بِسُلْطَانِهِ وَ عَظَمَتِهِ، وَ هُوَ الْبَاطِنُ لَهَا بِعِلْمِهِ وَ مَعْرِفَتِهِ، وَ الْعَالِي عَلَى كُلِّ شَيْءٍ مِنْهَا بِجَلالِهِ وَ عِزَّتِهِ. لا يُعْجِزُهُ شَيْءٌ مِنْهَا طَلَبَهُ، وَ لاَ يَمْتَنِعُ عَلَيْهِ فَيَغْلِبَهُ، وَ لاَ يَفُوتُهُ السَّرِيعُ مِنْهَا فَيَسْبِقَهُ، وَ لاَ يَحْتَاجُ إِلَى ذِي مَالٍ فَيَرْزُقَهُ. خَضَعَتِ الْأَشْيَاءُ لَهُ، وَ ذَلَّتْ مُسْتَكِينَةً لِعَظَمَتِهِ، لاَ تَسْتَطِيعُ الْهَرَبَ مِنْ سُلْطَانِهِ إِلَى غَيْرِهِ فَتَمْتَنِعَ مِنْ نَفْعِهِ وَ ضَرِّهِ، وَ لاَ كُفْءَ لَهُ فَيُكَافِئَهُ، وَ لا نَظِيرَ لَهُ فَيُسَاوِيَهُ. هُوَ الْمُفْنِي لَهَا بَعْدَ وُجُودِهَا، حَتَّى يَصِيرَ مَوْجُودُهَا كَمَفْقُودِهَا.
وَلَيْسَ فَنَاءُ ألدُّنْيَا بَعْدَ ابْتِدَاعِهَا بِأَعْجَبَ مِنْ إِنْشَائِهَا وَ اخْتِرَاعِهَا. وَ كَيْفَ وَ لَوِ اجْتَمَعَ جَمِيعُ حَيَوَانِها مِنْ طَيْرِهَا وَ بَهَائِمِهَا، وَ مَا كَانَ مِنْ مُرَاحِهَا وَ سَائِمِهَا، وَ أَصْنَافِ أَسْنَاخِهَا وَ أَجْنَاسِهَا، وَ مُتَبَلِّدَةِ أُمَمِهَا وَ أَكْيَاسِهَا، عَلَى إِحْدَاثِ بَعُوضَةٍ، مَا قَدَرَتْ عَلَى إِحْدَاثِهَا، وَ لاَ عَرَفَتْ كَيْفَ السَّبِيلُ إِلَى إِيجَادِهَا. وَ لَتَحَيَّرَتْ عُقُولُها فِي عِلْمِ ذلِكَ وَ تَاهَتْ، وَ عَجَزَتْ قُوَاهَا وَ تَنَاهَتْ، وَ رَجَعَتْ خَاسِئَةً حَسِيرَةً، عَارِفَةً، بِأَنَّها مَقْهُورَةٌ، مُقِرَّةً بِالْعَجْزِ عَنْ إِنْشَائِهَا، مُذْعِنَةً بِالضَّعْفِ عَنْ إِفْنَائِهَا!
وَ إِنَّ اللَّهَ، سُبْحَانَهُ، يَعُودُ بَعْدَ فَنَاءِ الدُّنْيَا وَحْدَهُ لاَ شَيْءَ مَعَهُ. كَمَا كانَ قَبْلَ ابْتِدَائِهَا، كَذالِكَ يَكُونُ بَعْدَ فَنَائِهَا. بِلا وَقْتٍ وَ لاَ مَكانٍ، وَ لاحِينٍ وَ لاَ زَمَانٍ. عُدِمَتْ عِنْدَ ذلِكَ الآجَالُ وَ الْأَوْقَاتُ، وَ زَالَتِ السِّنُونَ وَالسَّاعَاتُ. فَلا شَيْءَ، إِلاَّ اللَّهُ الْوَاحِدُ القَهَّارُ، الَّذِي إِلَيْهِ مَصِيرُ جَمِيعِ الْأُمُورِ. بِلا قُدْرَةٍ مِنْهَا كَانَ ابْتِدَاءُ خَلْقِهَا، وَ بِغَيْرِ امْتِنَاعٍ مِنْهَا كانَ فَنَاؤُهَا. وَ لَوْ قَدَرَتْ عَلَى الْاِمْتِنَاعِ لَدَامَ بَقَاؤُهَا، لَمْ يَتَكَاءَدْهُ صُنْعُ شَيْءٍ مِنْهَا إِذْ صَنَعَهُ، وَ لَمْ يَؤُدْهُ مِنْهَا خَلْقُ مَا خَلَقَهُ وَ بَرَأَهُ. وَ لَمْ يُكَوِّنْها لِتَشْدِيدِ سُلْطَانٍ. وَ لاَ لِخَوْفٍ مِنْ زَوَالٍ وَ نُقْصَانٍ، وَ لاَ لِلاِسْتِعَانَةِ بِهَا عَلَى نِدِّ مُكاثِرٍ، وَ لا لِلْاِحْتِرَازِ بِهَا مِنْ ضِدٍّ مُثَاوِرٍ. وَ لاَ لِلازْدِيَادِ بِهَا فِي مُلْكِهِ، وَ لاَ لِمُكَاثَرَةِ شَرِيكٍ فِي شِرْكِهِ. وَ لاَ لِوَحْشَةٍ كَانَتْ مِنْهُ، فَأَرَادَ أَنْ يَسْتَأْنِسَ إِلَيْهَا.
ثُمَّ هُوَ يُفْنِيهَا بَعْدَ تَكْوِينِهَا، لا لِسَأَمٍ دَخَلَ عَلَيْهِ فِي تَصْرِيفِهَا وَ تَدْبِيرِهَا، وَ لاَ لِرَاحَةٍ وَاصِلَةٍ إِلَيْهِ، وَ لاَ لِثِقَلِ شَيْءٍ مِنْهَا عَلَيْهِ. لاَ يُمِلُّهُ طُولُ بَقَائِهَا فَيَدْعُوَهُ إِلَى سُرْعَةِ إِفْنَائِهَا، وَ لكِنَّهُ سُبْحَانَهُ دَبَّرَهَا بِلُطْفِهِ، وَ أَمْسَكَهَا بِأَمْرِهِ، وَ أَتْقَنَهَا بِقُدْرَتِهِ، ثُمَّ يُعِيدُهَا بَعْدَ الْفَنَاءِ مِنْ غَيْرِ حَاجَةٍ مِنْهُ إِلَيْهَا، وَ لاَ اسْتِعَانَةٍ بِشَيْءٍ مِنْهَا عَلَيْهَا، وَ لا لاِنْصِرَافٍ مِنْ حَالِ وَحْشَةٍ إِلَى حَالِ اسْتِئْنَاسٍ، وَ لاَ مِنْ حَالِ جَهْلٍ وَ عَمىً إِلَى حَالِ عِلْمٍ وَ الِْتمَاسٍ. وَ لاَ مِنْ فَقْرٍ وَحَاجَةٍ إِلَى غِنىً وَ كَثْرَةٍ، وَ لاَ مِنْ ذُلٍّ وَضَعَةٍ إِلَى عِزٍّ وَ قُدْرَةٍ.
