Znalci islama se mnogo razilaze glede toga sto znače Muhkem i Mutesabih. Moguće je da o tome ima dvadesetak mišljenja.
To što se može zaključiti iz njihovog rada u vezi Muhkema i Mutešabiha od vremena prvog stoljeća islama pa do danas, i na šta se možemo osloniti je sljedeće:
1. Muhkem su oni ajeti čije je namjereno značenje jasno i ono ne nalikuje nekom značenju koje nije namjereno. U takve ajete mora se vjerovati i po njima raditi.
2. Mutešabih su oni ajeti koji nemaju za cilj to što se iz njihove vanjštine vidi. Njihova istinska značenja koja se izobražavaju te'vilom ne zna niko drugi do jedino Allah Uzvišeni. U te ajete se mora vjerovati, ali se po njima ne treba postupati i raditi.
Ovo je rasprostranjeno i rašireno mišljenje kod naše braće, sunijske uleme i znalaca, a također, to mišljenje je poznato i kod šija, s tim što šije vjeruju da Poslanik, s.a.v.a., i Imami, mir s njima, znaju tumačenje mutešabih ajeta. Što se tiče većine ostalih vjernika, budući da nemaju puta kako da doznaju tumačenje mutešabih ajeta, oni prepuštaju znanje o njima Allahu, dž.š., Poslaniku i Imamima.
Ovaj stav i ovo mišljenje, bez obzira na to što po njemu postupa većina komentatora Kur'ana, nije u suglasju s ajetom:
“On tebi objavljuje Knjigu u kojoj su jasni ajeti, oni su glavnina knjige, i oni koji su manje jasni…” (Ali Imran, 7)
Evo razloga:
1. Mi ne poznajemo u Kur'anu nikojih ajeta za koje ne bismo našli načina kako da njihove nakane i intencije protumačimo i doznamo. Uz to, Kur'an je sam sebe opisao opisima kao što su: “Svjetlost”, “Uputa”, “Objašnjenje”. Ovakvi opisi nisu u suglasju sa stavom koji tvrdi da se ne zna intencija, značenje i nakana Kur'ana.
S druge strane, ajet koji slijedi kaže:
“A zašto oni ne razmisle o Kur'anu? Da je on od nekog drugog a ne od Allaha, sigurno bi u njemu našli mnoge protivrječnosti.” (Nisa, 82)
Kako to onda da bude uputno i ispravno razmišljati o Kur'anu pored svih razilaženja i oprečnosti kad u Kur'anu ima mutešabih ajeta do čijih se značenja ne može tobože doći, kako to tvrdi stav većine mufessira koje smo prenijeli?!
Može se reći i sljedeće: Pod mutešabih ajetima cilja se na tzv. isprekidana slova koji se nalaze na početku nekih sura kao što su Elif-Lam-Mim, Elif-Lam-Ra, Ha-Mim, i tome slično, čija se prava značenja ne mogu doznati.
Ali, mora se skrenuti pažnja na to da je u 7. ajetu sure Ali Imran izraz “mutešabihat ajeti” stavljen nasuprot “muhkemat ajeta”. Treba iz samog ovog imenovanja zaključiti da mutešabih ajeti imaju značenje sa strane samog značenja riječi s tim što ovo vanjsko značenje riječi nalikuje, prispodobljuje i upućuje na stvarno ezoteričko značenje sama isprekidana slova na početku sura ne posjeduju takvo značenje.
Uz to, 7. ajet sure Ali Imran ukazuje i na skupinu smutljivaca koji su željni smutnje i koji siju zabludu posredstvom mutešabih ajeta. A nije poznato da je bilo koja ličnost od muslimana na krivi put zavodila svijet sa ovim spomenutim isprekidanim harfovima, već, naprotiv, oni koji su zavodili svijet zavodili su ga krivim tumačenjem svih ajeta, a ne samo sa tumačenjem ovih slova.
Neki komentatori tvrde: Sedmi ajet sure Ali Imran ukazuje na jednu priču čiji je siže sljedeći:
… Jevreji su pokušali da doznaju rok trajanja u kojem će živjeti islam posredstvom ovih slova na početku sura. Ali, Poslanik, s.a.v.a., je ove početke sura učio (bili su mu objavljivani) jedne iza drugih i tako opovrgao ovo što su Jevreji smislili.[1]
Ova priča, međutim, nije tačna. Jer, da je tačna ona bi također pokazivala i to da bi od strane Poslanika bio makar pokušaj da im se na istom skupu da odgovor. Ova priča nema važnosti makar ona prizivala i ukazivala na 7. ajet sure Ali Imran, gdje se govori o mutešabih ajetima i gdje se kore oni koji takve ajete žele krivo tumačiti.
Uz to, u mišljenju Jevreja o počecima sura ne postoji nikakva spletke. Jer vjeri, ako je istinska, ne može naštetiti vremensko ograničavanje. Pod tim mi mislimo na sposobnost vjere da pretrpi derogaciju, koju mi vidimo u svim religijama istinskim koje su bile prije islama. Ovo mišljenje uslovljava da riječ te'vil u sedmom ajetu sure Ali Imran upućuje na nešto što je suprotno zahiru (vanjskom značenju), te da se te 'vilsko značenje tiče ajeta i odnosi na ajete koji su mutešabih. Međutim, oba ta mišljenja nisu tačna. Mi ćemo spomenuti u studiji kojom se naprijed bavimo (Spoznaja te'vila i tenzila) da riječ te'vil u kur'anskoj upotrebi i rabljenju nije u vezi značenja, niti jezičkog upućivanja, kao što ćemo također spomenuti da svi ajeti, bili oni muhkem ili mutešabih, imaju te'vil i da te'vil nije nešto što je specifično samo za Mutešabih ajete.
Časni ajet (3:7) opisuje skupinu muhkemat ajeta riječima: “Oni su glavni dio Knjige (Kur'ana).”
To znači da muhkem ajeti sadržavaju i obuhvataju glavne teme koje se nalaze u Kur'anu, da su ostali ajeti u zavisnosti od muhkem ajeta. Potrebno je dakle da se mutešabih ajeti vraćaju muhkem ajetima glede svog jezičkog upućivanja i intencije koja je u njima. Pod tim mi mislimo na vraćanje i saobrazavanje mutešabih ajeta sa muhkem ajetima kako bi se tako doznalo njihovo istinsko značenje.
Prema tome, ne postoji u Kur'anu niti jedan ajet kojem nismo u stanju doznati značenje, nego je neki ajet ili muhkem bez ikakva posredujućeg tumačenja, kao npr. što su to muhkemat ajeti sami po sebi, ili je neki ajet muhkem sa posredujućim tumačenjima kao što su to ajeti mutešabihat. A što se tiče samostalnih slova na počecima sura, ta slova ne posjeduju izričito jezičko značenje. Ona (ta slova) nisu ni među muhkem ni među mutešabih ajetima.
Ovo što tvrdimo može se doznati iz općeg značenja Allahovih riječi: “Zašto oni ne razmisle o Kur'anu, ili su na njihovim srcima katanci?!”
“Pa, zašto oni ne razmisle o Kur'anu?! Da je on od nekog drugog,a ne od Allaha, sigurno bi u njemu našli mnoge proturječnosti!”
[1]Vidi Tefsiru-l-Ajaši 1/26, Tefsiru-l-Kummi (početak sure Bekare), vidi također djelo Nuru-s-Sekalejn, 1/22.
