Mali rječnik sufijsko-tarikatskih izraza

C
crveni nur, ahmer, svjetlo vezano za stanje derviša trećeg stepena tarikatskog napredovanja.
crvenkasti nur, eškar, svjetlo vezano za derviša drugog stepena tarikatskog napredovanja (v. seyri suluk).
crni nūr, esved, svjetlo vezano za derviša šestog stepena tarikatskog napredovanja.
Č
čāh-i zenđ, poteškoće u savladavanju, posmatranju tajni.
čehrej-i gilgōn, pojava svjetla Božijeg privlačenja.
češm-i humār, pojava stanja savršenstva.
češm-i turkī, v. češm-i humar.
čevgān, otkucaji Božijeg određenja
D
def, u svakom dahu osjećati ljubav prema Stvoritelju i saznavati tajnu.
defātir-i istidāt, bilježnice, registri, defteri, zakopano blago; čovjek koji po spoljašnosti ne izgleda vrijedan i znan, a u stvari je veoma učen.
dehšet, zapanjenost srca od iznenadenja otkrića.
dem, dah, momenat, vrijeme, glas koji se čuje iz naja; čovjek čije je srce od nemara i prašine zahrdalo tako da od prašine ne može puhnuti ni koliko jedan dah.
derbāten, prošli dogadaji.
dergāh, vrata velikaša, prostor pred vratima velikaša, tekija.
dergā-i vahdet, dvije obale sa kojih se ulazi u more Boje jednoće.
dermān, lijek, izlaz, pomoć
dert, unutarnja duhovna bol za nečim; bol, briga, patnja.
derūn, v. ālem-i melekūt; unutarnje
dervīš, mistik, sufija, osoba koja je sebe i svoje poslove prepustila Allahu dž.š.; visoko moralan
čovjek; osoba koja je pristupila jednom od derviških redova radi duhovnog uzdizanja; skroman i
pobožan čovjek koji žudi za spoznajom Istine.
dest, ruka, snaga kod murida, (v. bazu).
devrān, kruženje, kretanje u krugu koje simbolizira kruženje zvijezda oko sunca i predstavlja kopiju kosmosa. A devrān je sličan po značenju svom, obilasku hadžija harem-i Ka`bom.
dihān, govor murida.
dīn, vjera; Bog je stvorio sve postojeće da mu čini ibadet.
dīr, boravište ljudi.
dīr-der, svijet čovjekova kretanja.
dort dergāh, četiri mora.
dort kapi, četiri kapije: šeriat, tarikat, hakikat, ma'rifet.
dost, prijatelj tarikata.
dova, traženje, moljenje riječima.
durretul-bejda, bijeli biser otkrića; Prva pamet; materija od koje su se razvile stvari.
dva dženneta, časovi spoznaje Boga i onosvjetski raj.
dva imama, v. imāmān.
DŽ
(el)-Džāmi`, Božije ime koje obuhvata sva imena, Muhammed a.s. je jedini kroz kojega se ono potpuno manifestira.
džān, duša, rūh s kojim je tijelo živo. Odlaskom ruha iz tijela čovjek biva mrtav.
džanān, Uzvišeni Allah dž.š., ljubljeni, jako ljubljeni, predragi, premili, izuzetno željeno Biće od onih āšika što su sebe i svoje srce predali neograničenom Biću koje je bez “zašto” i “kako”.
džāvidān, vječit, vječita trajnost, besmrtnost.
džāzib, onaj koji privlači, tj. Allah dž.š.
džeberut, viši duhovni svijet.
džebr, prisila.
Dželāl, svemoćni; svojstvo Boje svemoći kojim se čovjek upozorava na Božju srdžbu.
džem’, skup, naziv za četvrti stepen tarikatskog napredovanja, derviš pod djelovanjem Božjeg imena el-Hakk. U ovom stepenu el-Hakk je zāhir (vidljiv), a halk (čovjek, stvorenja, derviš) je btin (skriven). To je stepen ekstaze i dospijeća u džennet. Do ovog mekama prva tri stepena su stepeni jednosti (fenā fillāh), a poslije ova tri su stepeni sjedinjenja (bekā billāh). To je dostignuće ljudske duše do istinitog bez stvorenog, zāhir i bātin postaju jedno.
džemal, javljanje svojstva Božije dobrote i milosti.
džem`ijjet, skup nastojanja na putu priključivanja Bogu odstranjujući sve drugo.
džem`ul-džem`, šesti stepen tarikatskog napredovanja, kada derviš postaje šejh (v. muršid), sposoban da druge odgaja i upućuje. To je vahdet (jedinstvo), ali jedinstvo koje se dijeli na dvoje: bātin i zāhir. On (Allah) je prvi i posljednji, On je vidljiv i nevidljiv. Kur'anske riječi Kābe kavsejn (blizina dva luka – blizu kao dvije trepavice) predočavaju stepen džem`ul-džem`. To je stepen viši od džem`a. Posmatranje stvari posredstvom postojanja Boga. To je ljudsko nestajanje i utapanje u Božije postojanje,
džem’ ve tefrika, približavanje i odvajanje.
dženāb-i ilahi, Božja uzvišenost (v. ehadijjet).
dženāb-i kibrijā, veličina Allahove dž.š. moći.
dženāb-i mevlā, Gospodar svemoći, vlasnik veličine i moći.
džennet-i me'vā, bašča, raj Me'vā, predjel uzvišenog stepna u Gospodara.
džeres, zvonce, tarikatsko upozorenje.
dževāb, dati odgovor na pitanje po smislu.
dževher, bitak nečeg što samo po sebi postoji.
dževr, zastoji u uzdizanju murida.
džezba, ekstaza, nadahnuće Premilostivog, momenat kad Allah dž.š. privuče čovjeka sebi pa on
od silnog oduševljenja bude zapanjen i ushićen skoro do ludila, usljed neposredne blizine Njegove sveobuhvatne ljepote, koja traje kao bljesak; privlačenje roba Allahu Allahovom voljom bez truda roba, privlačenje duše el-Hakk-u.
džezbe-i hajālijje, umišljena ekstaza.
džezbe-i hakikijje, istinita ekstaza, zevk ruhāni i irtihā-i nefsāni (užici duha i duše).
džezbe-i sālise, treća ekstaza.
džezbun, kad nešto iznutra vuče i privlači Allahu.
džilvetije, el-Hakk je skriven a halk je vidljiv.
džinān-i erbe'a, četiri krila, četiri prva stanja: tevhid-i efāl, tevhid-i sifāt, tevhid-i zāt i džem`.
džism, atom, tijelo koje ima tri dimenzije.
džuz'ijje, pojedinačna imena stvari, partikularije.
Đ
đefa, kada se u srcu murida osjete spoznaje koje zapanjuju.
đelā, odraz pojave Uzvišenog preko nekih svojstava.
đojbār, ibadet i užitak u ibadetu (v. sulūk).
dōš ve hurūš, stanja uzbudenosti.
đul, ruža, znak na vrhu kape.